Γιάννης Τσαρούχης – Η Τέχνη στην Ελλάδα

Ο τελευταίος πόλεμος μας έφερε σε κάποια επαφή με την πραγματικότητα και αυτό το γεγονός μας επιτρέπει να είμαστε απαισιόδοξοι. Νομίζω η απαισιοδοξία που προέρχεται από τη σοβαρή αυτοκριτική είναι το καλύτερο μέσο που μπορεί να κάνει να ξεπηδήσει ο αληθινός καλλιτεχνικός ενθουσιασμός. Το κριτήριο της καλλιτεχνικής μας αξίας δεν μπορεί να είναι άσχετο με τα διεθνή καλλιτεχνικά κριτήρια που δημιουργούνται στα μεγάλα ζωντανά κέντρα της τέχνης. Δυστυχώς, η Ελλάς ζει μακριά από αυτές τις δημιουργικές προσπάθειες και τα κριτήριά μας έχουν κάτι το αφελές και το ιδιωτικό.

Οι τάσεις της σημερινής ελληνικής τέχνης (1954) είναι μια αργοπορημένη και κάπως συγκεχυμένη αντανάκλαση των κινημάτων της Δύσης. Σημασία έχει ο τρόπος με τον οποίο γίνεται αυτή η προσαρμογή στις διεθνείς μορφές. Το πρωταρχικό είναι το να είμαστε τεχνίτες και το να χρησιμοποιούμε αυτή την τεχνική για να εκφράσουμε τα αληθινά μας αισθήματα που μοιραία πρέπει να πηγάζουν από την πραγματικότητα. Όλες οι τεχνοτροπίες είναι καλές φτάνει να εκφράζουν την πραγματικότητα και τα αισθήματα που μας δημιουργεί.

Υπάρχει επαφή τέχνης και κοινού, αλλά ανάποδα και διαφορετικά απ’ ότι υπάρχει σε όλα τα μέρη του κόσμου. Όσο πιο ψηλά βρίσκεται το κοινό, οικονομικά και κοινωνικά, εδώ στην Ελλάδα, τόσο λιγότερο είναι το ενδιαφέρον του για την τέχνη. Μπορούμε να πούμε πως οι πλούσιοί μας όχι μόνο δεν αισθάνονται την ανάγκη της τέχνης αυθόρμητα, αλλά ούτε καν τον τυπικό σνομπισμό που χαρακτηρίζει τους πλούσιους όλων των άλλων μερών της Γης δεν έχουν. Είναι περίεργο ότι στον τόπο μας η αμάθεια και η αναισθησία αυξάνονται μαζί με την περιουσία και την κοινωνική άνοδο. Υπάρχουν εξαιρέσεις αλλά ο κανών είναι απελπιστικός.

Οι φτωχοί από αγραμματοσύνη έχουν κρατήσει κάποιες ευαισθησίες του παλιού μας πολιτισμού. Οι πλούσιοι είναι πλούσιοι επειδή ο πολύς κόσμος εδώ είναι πολύ φτωχός. Συγκρινόμενοι με τους πλούσιους της Αμερικής και της Ευρώπης είναι μάλλον φτωχοί και μοιραία έχουν τη νοοτροπία και το φτηνό γούστο των κατώτερων κοινωνικών τάξεων της Ευρώπης…

Η επαφή ανάμεσα σε κοινό και τέχνη δεν μπορεί να προέλθει με αλληλοϋποχωρήσεις. Μόνο η αληθινή πρόοδος του τόπου θα δώσει στον καλλιτέχνη δημιουργικότητα και ορμή. Απ’ την άλλη μεριά, ο πλούσιος και ο φτωχός νιώσουν ένα αληθινό ενδιαφέρον.

Η λαϊκή τέχνη μας κάνει να νιώθουμε την εθνική και ανθρώπινη μας ραχοκοκαλιά. Τις αρετές όμως που κρύβει μέσα της δεν μπορεί να τις δει παρά μόνο εκείνος που είναι καλλιτέχνης και μοιραία σε επαφή με τα μεγάλα καλλιτεχνικά ρεύματα της εποχής μας. Πρέπει να έχει κανείς την αγνότητα του αληθινού καλλιτέχνη για να βρει μέσα στη λαϊκή τέχνη τα αιώνια στοιχεία της. Αυτός που σταματά στα μοτίβα, μοιραία θα χάσει το αθάνατο πνεύμα που τα εμψυχώνει και τα κάνει ν’ αξίζουν. Μόνο το ολοκληρωμένο άτομο, και τέτοιο είναι ο αληθινός καλλιτέχνης, μπορεί ν’ αφομοιώσει τις αληθινές εθνικές αρετές. Η λαϊκή τέχνη δεν παύει να είναι τέχνη. Οι δοκιμασίες που περάσαμε σα λαός μας επιτρέπουν την πολυτέλεια της απαισιοδοξίας που μόνο οι δυνατοί μπορούν να έχουν.