Η Δρ. Μαρία Χατζηαποστόλου* για το βιβλίο του Χρήστου Κωσταντουδάκη
«Κι έτσι… η ζωή είναι ωραία»
«Υπάρχουν μόνο δύο τρόποι να ζήσεις την ζωή σου.
Ο ένας είναι να ζεις λες και τίποτε δεν είναι θαύμα.
Ο άλλος λες και όλα είναι ένα θαύμα», Albert Einstein
«…Αν είναι σημαντικό τούτο το βιβλίο είναι επειδή αποτελεί έναν ύμνο στην ανθρωπιά και στον αγώνα για επιβίωση, με στόχο τη βίωση μιας ζωής πιο φυσικής και αβίαστης, μιας ζωής όπου ο άνθρωπος θα βιώνει τον Παράδεισο εδώ και τώρα. Είναι ένα βιβλίο που υπερασπίζεται την έκπληξη που αιματοδοτεί και νοηματοδοτεί την ύπαρξη ως αντίσταση κατά της βεβαιότητας, μέσα από τον αέναο χορό πάνω στην καταστροφή και ιδιαίτερα τη στιγμή της απόλυτης, φαινομενικά, αποτυχίας ‒όπως θα έκανε ένας ανυπότακτος Ζορμπάς‒ οδηγεί σ’ ένα παιχνίδι άνευ όρων και ορίων. Γιατί το παράλογο και το άδικο του θανάτου οδηγεί σε αγώνα για υπαρξιακή ελευθερία…».
Υπάρχει ζωή μετά το θάνατο; Αναρωτιόμαστε όλοι. Αναρωτηθήκαμε, όμως, ποτέ, αν υπάρχει ζωή πριν από το θάνατο; Βιαζόμαστε να μεγαλώσουμε. Μεγαλώνουμε. Νοσταλγούμε τα παιδικά μας χρόνια. Σπουδάζουμε. Εργαζόμαστε. Παντρευόμαστε. Ή επιλέγουμε να μην παντρευτούμε. Βιαζόμαστε να πραγματοποιήσουμε τους στόχους και τις φιλοδοξίες μας. Βιαζόμαστε, βιάζοντας τη ζωή. Χάνουμε στιγμές πολύτιμες θυσιάζοντάς τες, στο βωμό ενός αβέβαιου μέλλοντος που κάποτε θα έλθει για να επαληθεύσει την ύπαρξή μας. Χάνουμε τη θαλπωρή της οικογένειας, το γέλιο των φίλων, την ανάπαυλα της ξενοιασιάς, καταδυναστευόμενοι από το καθημερινό άγχος. Επιβιώνουμε. Μήπως, όμως, ξεχνάμε στ’ αλήθεια να ζήσουμε; Φοβόμαστε το θάνατο. Μήπως επειδή δεν έχουμε ζήσει στην ουσία τη ζωή;
Ξεφυλλίζοντας το παρόν βιβλίο προγευόμαστε από το εξώφυλλο ακόμη την υπαρξιακή συλλογιστική του: το ρολόι –συμβολίζοντας την έννοια του χρόνου– βοηθά τον αναγνώστη να εισαχθεί στη μυσταγωγία του χρόνου. Ο χρόνος «τρέχει» και μαζί του κι εμείς. Είναι γεγονός πως ο άνθρωπος αντιλαμβάνεται τον χρόνο με δύο τρόπους: γραμμικά και κυκλικά. Αντιλήψεις προερχόμενες από την ανθρώπινη εμπειρία, καθώς από τη μία πλευρά υπάρχει η γραμμική πορεία της ζωής από τη γέννηση ως το θάνατο και από την άλλη, η κυκλική εναλλαγή ημέρας και νύχτας και φυσικά ο αέναος κύκλος των εποχών. Αποτέλεσμα τούτης της πραγματικότητας είναι ο άνθρωπος να αντιλαμβάνεται τον χρόνο σαν μια γραμμή που εκτείνεται απεριόριστα από το παρελθόν προς το μέλλον. Έτσι, ο άξονας του χρόνου μπορεί να παρασταθεί γραφικά ως εξής: παρελθόν – παρόν – μέλλον. Όπως αναφέρεται χαρακτηριστικά στο οπισθόφυλλο του βιβλίου:
«Η ζωή κινείται, όπως κι ο χρόνος, γραμμικά, με πυκνώματα κι αραιώματα. Κρύβει εκπλήξεις, στήνει παγίδες, ενίοτε ακολουθεί τον κανόνα του εκκρεμούς, μια από δω και μια από κει. Απεχθάνεται την ακινησία».
Στην ορθόδοξη θεολογία υπάρχει ο λεγόμενος «λειτουργικός χρόνος», όπου μέσα από τη βίωσή του: «Γέννηση, ζωή, πάθος, Σταυρός και Ανάσταση, τα σημαντικότερα γεγονότα, σταθμοί του λειτουργικού χωροχρόνου, συνδέουν το λόγο της υπάρξεώς τους με το μυστήριο του Χριστού. Χριστός αρχή και τέλος, θα έλεγαν οι Πατέρες της Εκκλησίας».[1] Όλα είναι ένα αέναο σήμερον. «Σήμερον γεννάται». «Σήμερον κρεμάται». Ο άνθρωπος, λοιπόν, που κυριαρχείται από αρχέγονη μνήμη, τη μνήμη θανάτου, νικά τη φθορά του χρόνου και καταλύει κάθε εμπόδιο στην πορεία προς την Ανάσταση. Έτσι, η μνήμη είναι μια διαρκής Ανάσταση, ένα συνεχές άνοιγμα προς την Αλήθεια που καταργεί τη λήθη για όσους «έφυγαν» ή σωστότερα «κοιμήθηκαν» ‒εξάπαντος δεν χάθηκαν‒ καθώς στην Εκκλησία του Αναστημένου Χριστού, τίποτα και κανένας δεν χάνεται. Κατ’ επέκτασιν η μνήμη θανάτου, ως αναπόσπαστο μέρος της ορθόδοξης παράδοσης, φανερώνει πως μέσα από το θάνατο έρχεται η ζωή με την επανεύρεση του πρωτόκτιστου κάλλους, καθώς μέσα από τη μνήμη θανάτου, γιγαντώνεται ακόμη περισσότερο η αξία της ζωής.
Μέσα από τη μνήμη της αγάπης, λοιπόν, αυξάνεται και η δύναμη του ανθρώπου, ο οποίος δεν χάνει το παρόν, μαθαίνει από το παρελθόν, ζει το παρόν και οδηγείται σε ανύμνηση του μέλλοντος παρόντος. Πεθαίνει και ανασταίνεται ξανά και ξανά μέσα από την οντολογική βίωση του λειτουργικού χωροχρόνου, μέσα στον οποίο όλα ανασταίνονται και όλα αρχίζουν και πάλι από την αρχή, εκεί όπου πριν υπήρχε η αίσθηση πως όλα είχαν πια τελειώσει. Εκεί ακριβώς έρχεται και η έννοια της πίστης να καταρρίψει κάθε λογική. Ο ιαθείς ήρωας του βιβλίου αναρωτιέται πως είναι δυνατόν να διέψευσε όλα τα δεδομένα και να βγήκε νικητής από τούτη τη σοβαρή περιπέτεια της υγείας του, που τη βίωσε ως «Μια αντιπαράθεση με το κακό, που έχεις ελάχιστες πιθανότητες να νικήσεις».[2]
Όπως ο ίδιος εξομολογείται: «Δεν περίμενα πως θα γυρίσω όρθιος πίσω στο σπίτι. Να μ’ έσωσε, λέτε, η πίστη μου στον Θεό ή η φιλοσοφική θεώρηση της ζωής να βλέπω τα πράγματα με αισιόδοξη ματιά;».[3]
Κι όμως, οι δύο αυτές πραγματικότητες αποτελούν τις δύο όψεις μίας ενιαίας πραγματικότητας. Η έννοια της πίστης δεν εξορίζει την ανθρώπινη θέληση, αντιθέτως την προκαλεί-προσκαλεί και την επιδιώκει. Για τούτο και ο Χριστός πριν από κάθε θαύμα ζητά τη συνέργια και την ενεργοποίηση των ίδιων των ανθρώπων. Το θαύμα συμβαίνει μονάχα αν ο άνθρωπος το πιστέψει. Μονάχα αν βγει από την ακινησία και προχωρήσει στην κίνηση της ζωής. Και τότε είναι που βρίσκεται, «Ο Θεός των μικρών πραγμάτων πανταχού παρών!».[4]
Το βιβλίο αυτό αρχίζει και κλείνει με αναφορά στον Μεγάλο Κρητικό, τον Νίκο Καζαντζάκη. Ο ασθενής ήρωας από το πρώτο κιόλας Κεφάλαιο έχει στο προσκεφάλι του, το πολύτιμο φυλαχτό της Κρήτης, την Αναφορά στον Γκρέκο, την οποία αναγινώσκει ευλαβικά ως άλλο «Ευαγγέλιο». Για τον Νίκο Καζαντζάκη πραγματικά ελεύθερος είναι όποιος δεν φοβάται το θάνατο, ενώ αλλού θα πει πως: «Μια αστραπή είναι η ζωή μας, μα προλαβαίνουμε!».
Στο τέλος του παρόντος βιβλίου συναντάμε και πάλι τη μορφή του Ζορμπά, καθώς η οικείωση με την έννοια του θανάτου μας οδηγεί σε μια εκ νέου νοηματοδότηση της ζωής. Γιατί, όταν ο Ζορμπάς ζει στο έπακρο την κάθε στιγμή, μεταποιώντας την σε αιωνιότητα, ζει έχοντας μεν ενσυναίσθηση της χοϊκότητας, με προοπτική, όμως, στη θεία μακαριότητα. Κι έτσι, ακέραιος κι ανυπότακτος, οδηγείται στη μεταρσίωση. Ή, αλλιώς, με τα λόγια του Νίκου Καζαντζάκη: Νὰ ἐνεργεῖς σὰ νὰ μὴν ὑπῆρχε θάνατος καὶ νὰ ἐνεργεῖς ἔχοντας στὸ νοῦ σου κάθε στιγμὴ τὸ θάνατο, εἶναι, ἴσως, ἕνα˙ μὰ τότε, ὅταν μὲ ρώτησε ὁ Ζορμπᾶς, δὲν τό ’ξερα.[5]
Αν είναι σημαντικό τούτο το βιβλίο είναι επειδή αποτελεί έναν ύμνο στην ανθρωπιά και στον αγώνα για επιβίωση, με στόχο τη βίωση μιας ζωής πιο φυσικής και αβίαστης, μιας ζωής όπου ο άνθρωπος θα βιώνει τον Παράδεισο εδώ και τώρα. Είναι ένα βιβλίο που υπερασπίζεται την έκπληξη που αιματοδοτεί και νοηματοδοτεί την ύπαρξη ως αντίσταση κατά της βεβαιότητας, μέσα από τον αέναο χορό πάνω στην καταστροφή και ιδιαίτερα τη στιγμή της απόλυτης, φαινομενικά, αποτυχίας ‒όπως θα έκανε ένας ανυπότακτος Ζορμπάς‒ οδηγεί σ’ ένα παιχνίδι άνευ όρων και ορίων. Γιατί το παράλογο και το άδικο του θανάτου οδηγεί σε αγώνα για υπαρξιακή ελευθερία.
Η θεώρηση του κόσμου με ολοένα ανανεούμενη ματιά, η ποιητική ματιά, μας καθιστά μετόχους της μυστηριακής σχέσης με το Θεό, εκεί όπου ο άνθρωπος δεν αποτελεί πια το δειλό εκείνο φως που σβήνει στο σκοτάδι, αλλά τη δύναμη εκείνη που νικά το θάνατο. Και νικά το θάνατο γιατί παραδέχεται τον πόνο. Και μέσα από τούτη την έκφραση του πόνου αγωνίζεται πεισματικά για την κατάπαυσή του και για την κατάργηση του θανάτου. Ποθεί να παλέψει στην ουσία για την κατάργηση του ίδιου του απάνθρωπου θανάτου και τον τελικό θρίαμβο της ζωής. Το βιβλίο αυτό αποτελεί μία απόδειξη για τη δύναμη της θέλησης, ένα μανιφέστο για τη ζωή, μία μαρτυρία Αναστάσεως.
Η Ορθόδοξος Ακαδημία Κρήτης δεν θα μπορούσε να λείπει από την αποψινή βραδιά και να μη στηρίξει έναν τέτοιον άνθρωπο και ένα τέτοιο βιβλίο. Καρπό ενός αγαπημένου δασκάλου της Κρήτης, ενός πολυδιάστατου συγγραφέα και βραβευμένου ποιητή και κυρίως ενός ανθρώπου, ο οποίος βγαίνει νικητής από κάθε δοκιμασία, κατανοώντας καθ’ ολοκληρίαν πως μέσα από μέσα από τον πόνο έρχεται πάντοτε η νέα γένεση, μέσα από τη Σταύρωση, η Ανάσταση, βιώνοντας το αληθινό νόημα της ζωής και αφιερώνοντας το βιβλίο του: «στη ζωή, έτσι, από πεποίθηση». Το Ίδρυμα, λοιπόν, της καταλλαγής και του διαλόγου του εύχεται ολόψυχα να αναδεικνύεται πάντοτε νικητής και να ζει στη Χώρα της αέναης χαράς. Εκεί που Ἔσχατος ἐχθρός καταργεῖται ὁ θάνατος.[6]
*Η Δρ. Μαρία Χατζηαποστόλου είναι επιστημονική συνεργάτις της Ορθοδόξου Ακαδημίας Κρήτης (ΟΑΚ)
——————–
[1] Χρυσόστομου Σταμούλη, Θεοτόκος και ορθόδοξο δόγμα. Σπουδή στη διδασκαλία του Αγ. Κυρίλλου Αλεξανδρείας, εκδ. Το Παλίμψηστον, Θεσσαλονίκη 2003, σ. 252.
[2] Χρήστου Κωνσταντουδάκη, Κι έτσι… η ζωή είναι ωραία, εκδ. Ραδάμανθυς, Χανιά 2019, σ. 11.
[3] Χρήστου Κωνσταντουδάκη, Κι έτσι… η ζωή είναι ωραία, εκδ. Ραδάμανθυς, Χανιά 2019, σ. 12.
[4] Χρήστου Κωνσταντουδάκη, Κι έτσι… η ζωή είναι ωραία, εκδ. Ραδάμανθυς, Χανιά 2019, σ. 21.
[5] Νίκου Καζαντζάκη, Βίος καὶ πολιτεία τοῦ Ἀλέξη Ζορμπᾶ, εκδ. Ελένης Καζαντζάκη, Αθήνα 1973, σ. 53.
[6] Α΄ Κορ. 15, 26.
Παραγγελία του βιβλίου από το διαδίκτυο
Τιμή βιβλίου: 11,90 ευρώ (περιέχει και το ΦΠΑ)
- Αγορά με κατάθεση σε τραπεζικό λογαριασμό, κόστος αποστολής 3,00 ευρώ.
- Αγορά με αντικαταβολή: κόστος αποστολής 5,00 ευρώ εντός Κρήτης, 6,00 ευρώ για την υπόλοιπη Ελλάδα.
(Ισχύει για παραγγελίες με συνολικό βάρος έως 2 κιλά).
Λογαριασμός κατάθεσης: Εθνική 489/006615-04
και IBAN GR95 0110 4890 0000 4890 0661 504
ΡΑΔΑΜΑΝΘΥΣ 