Από την παρουσίαση του βιβλίου στα Χανιά
…Ο Γιώργος Ηλιάδης αποδεικνύεται σπουδαίος παραμυθάς χωρίς να πει ούτε ένα παραμύθι.
Η ομιλία του Μανόλη Χατζηπαναγιώτου στην παρουσίαση του βιβλίου στο βιβλιοπωλείο Koukoubook
Όπως εύκολα μπορεί κανείς να διαπιστώσει διαβάζοντας το οπισθόφυλλο του βιβλίου του Γιώργου Ηλιάδη ο βασικός καμβάς πλέκεται γύρω από μια βιβλιοπαρουσίαση σαν αυτή που βρισκόμαστε εδώ τώρα. Ο κεντρικός ήρωας επιστρέφει στη γενέθλια πόλη, το Ηράκλειο, για να παρουσιάσει το πρώτο του βιβλίο.
Το κεντρικό «στόρι» λοιπόν αφορά τις προετοιμασίες μιας βιβλιοπαρουσίασης. Αυτή όμως είναι η λεγόμενη «πρώτη ανάγνωση», το πρώτο επίπεδο. Ο αφηγητής μέσα στις λίγες μέρες που έχει στη διάθεσή του προσπαθεί να καλύψει το χαμένο έδαφος μιας μακρόχρονης απουσίας. Να βρει κομμένα νήματα της παιδικής του ηλικίας και να τα συνδέσει, να αποκαταστήσει φιλίες και παρεξηγήσεις δεκαετιών, να ξαναβρεί ξεχασμένα στέκια. Πιο δύσκολη απ’ όλα βέβαια αποδεικνύεται η σχέση με τη μάνα. Σχέση απόλυτης λατρείας αλλά και εξάρτησης. Μια κλασική Ελληνίδα μάνα, και μάλιστα Κρητικιά. Αγαπάει απόλυτα και το δείχνει με κάθε τρόπο, απαιτεί ξεκάθαρα χωρίς περικοκλάδες. Περιποιείται τον κανακάρη της και του αναθέτει χίλιες δουλειές, δουλειές που οι περισσότερες έχουν να κάνουν με το ηθικό χρέος, την «πρεπιά» του ανθρώπου.
Ο γιος, κλασικός Μεσογειακός τύπος, παραχωρεί το έδαφος της προσωπικής του ανεξαρτησίας μόνο στην μάνα του. Αφήνεται στη στοργή της και προσπαθεί – με χίλιες ενοχές βέβαια- να ανταποκριθεί. Ποτέ όμως δεν τον εγκαταλείπει το χιούμορ, αυτή η σωτήρια σανίδα που επιστρατεύουν οι τυχεροί και οι νοήμονες. Είναι χαρακτηριστικά μερικά αποσπάσματα που βγάζουν αβίαστο γέλιο, περιγράφοντας απλές πραγματικότητες, χωρίς υπερβολές, χωρίς στολίδια. Για παράδειγμα είναι σπαρταριστό το απόσπασμα όπου η μάνα τον συμβουλεύει και του αναθέτει δουλειές. Ή το απόσπασμα όπου τον υποδέχονται στο χωριό της καταγωγής του με ένα μικρό γλέντι και επιστρέφει με πεσκέσια από το σόι του.
Η περιπλάνηση στην πόλη και την ύπαιθρο του ανακαλεί μνήμες. Θυμάται την παιδική του ηλικία, τα εφηβικά σκιρτήματα, τα φοιτητικά χρόνια, τον έγγαμο βίο, την βιοπάλη. Σε αυτόν τον δεύτερο χρόνο, τον βιωματικό χρόνο, αφιερώνονται σχεδόν οι μισές σελίδες του «Μαγκαλιού». Ο Γιώργος Ηλιάδης εκεί δικαιώνει και τον τίτλο του βιβλίου του. Εκεί αποδεικνύεται σπουδαίος παραμυθάς χωρίς να πει ούτε ένα παραμύθι. Ανασύρει όμως τις μνήμες του με την αφηγηματική χάρη ενός σπουδαίου παραμυθά. Πότε συγκινεί, πότε μας κάνει να γελάσουμε, πότε να αναπολήσουμε. Γύρω από το μαγκάλι του ζωντανεύει το παλιό Ηράκλειο, φυσιογνωμίες που φύγανε, ήθη μιας εποχής που δεν είναι μακρινή, αλλά τώρα πια μοιάζει να απέχει έτη φωτός. Γιαγιάδες, θείες, γειτόνισσες, κολλητοί, παλιοί καθηγητές, ζωντανεύουν ανάγλυφα μπροστά μας. Το κείμενο όμως δεν είναι απλώς μια Ηρακλειώτικη αστική λαογραφία. Δεν χρειάζεται να έχεις ζήσει στο Ηράκλειο για να νιώσεις δικά σου όσα περιγράφονται. Από τους χαρακτήρες ο Ηλιάδης κρατά μια εσάνς, ένα χαρακτηριστικό άρωμα το οποίο εύκολα κανείς αναγνωρίζει ως οικείο.
Άλλωστε ποιος δεν κανακεύτηκε μικρός από μια θεία σαν την θεία Ελένη; Ποιος δεν μπουκώθηκε από μια θεία σαν την θεία Σούλα, σαν την γιαγιά Ουρανία; Ποια γειτονιά δεν είχε ένα λαδικό, ένα «πρακτορείο ρόιτερ» σαν την κυρα-Στάσα; Ποιος δεν γιατροπορεύτηκε με κάποια από τα γιατροσόφια που μας περιγράφει;
Όμως ο αναχωρητισμός της σκέψης του δεν σταματάει στη γενέθλια πόλη. Μας πάει στο φοιτητικό Παρίσι με γεμάτα ακόμη τα αρώματα και τους χυμούς από τον Μάη του 1968.
Μας μεταφέρει ακόμη στην Αθήνα της δεκαετίας του ’80. Μια Αθήνα που μετεωρίζεται ανάμεσα στη γνησιότητα και την απάτη, το άγχος του βιοπορισμού και τον εύκολο πλουτισμό. Ας μας επιτραπεί μια αυθαίρετη γενίκευση: Το κομμάτι αυτό είναι μια γνήσια αστική λαογραφία της Πλάκας και του τουριστικού κέντρου, χωρίς όμως τους ακαδημαϊκούς περιορισμούς. Ένα ευθυμογράφημα που σε κάνει να μελαγχολείς, καθώς βλέπεις την κατρακύλα μιας χώρας στο μικροσκόπιο του εμπορικού μικρόκοσμου.
Τον ήρωά μας όμως δεν τον απασχολεί μόνο ο βιωματικός χρόνος, οι αναμνήσεις του. Μας ταξιδεύει συχνά-πυκνά σε χρόνους μακρινούς, στα βάθη της ιστορίας. Τον ενδιαφέρει η καταγωγή των πραγμάτων, η προέλευσή τους, η αιτία των πάντων. Και θέλει να τα διηγηθεί. Η διήγησή του όμως έχει μια εκλαΐκευση «τσιφορική». Ευθυμογραφεί χωρίς να γελοιοποιεί. Μιλάει με απλά παραδείγματα, με υπερβολές ή ετεροχρονισμούς. Σκοπός όμως των ετεροχρονισμών δεν είναι να παραποιήσει. Θέλει μόνο να τραβήξει το ενδιαφέρον. Μας κάνει να σκύψουμε με ενδιαφέρον πάνω στον Δρόμο του Μεταξιού, την ανακάλυψη της τυπογραφίας, την Άλωση της Πόλης, την πολιορκία του Χάνδακα. Νιώθουμε τις αμφιβολίες των ηγετών, τον ανθρώπινο μόχθο των σκαπανέων, τον ενθουσιασμό των εφευρετών, την αισιοδοξία των πρωτοπόρων. Οι ιστορικές πληροφορίες που δίνει είναι ακριβείς. Τις ανακατεύει όμως με ψήγματα αφελούς σχολικής ιστορίας, μόνο και μόνο για να κρατήσει σε επαφή ακόμη και τον πιο αδαή αναγνώστη. Το ενδιαφέρον αυτό γίνεται πιο στέρεο με παραπομπές (που τις οφείλουμε στον επιμελητή Χρήστο Τσαντή) στο τέλος του βιβλίου. Για κάθε ιστορικό πρόσωπο, τόπο ή γεγονός υπάρχουν σημειώσεις που επεξηγούν χωρίς να παραφορτώσουν το κυρίως κείμενο.
Τέλος, διάσπαρτες μέσα στο βιβλίο υπάρχουν αναφορές σε άλλα βιβλία, όπως στην προηγούμενη δουλειά του συγγραφέα. Κατά κάποιο τρόπο το «μαγκάλι» τέμνεται με άλλα κείμενα, γνωστά και λιγότερο γνωστά.
Είπαμε πολλά όμως. Ας συνοψίσουμε: για ποιο λόγο τελικά αξίζει να αφιερώσουμε κάποιες ώρες για να διαβάσουμε το βιβλίο του Γιώργου Ηλιάδη; Τι το καλό έχει;
Τον συγγραφέα διαπερνά μια μεγάλη αγωνία: Το «πώς» ακριβώς περνά η γνώση και η πληροφορία από άνθρωπο σε άνθρωπο, από γενιά σε γενιά. Για τον λόγο αυτό τον απασχολεί η τυπογραφία και το βιβλίο, αλλά και η προφορική παράδοση γύρω από τα «αναμμένα μαγκάλια». Ο Γιώργος Ηλιάδης είναι ένας παραμυθάς που «θέλει να τα πει» και τα λέει ωραία. Κρατάει λοιπόν το «μαγκάλι» του ζεστό και μας καλεί στην παρέα του.
Χατζηπαναγιώτου Μανόλης
Φόρμα παραγγελίας για το βιβλίο
Τιμή βιβλίου: 14,00 + έξοδα αποστολής
*[Λογαριασμοί κατάθεσης]
–Εθνική: 489/006615-04
και IBAN GR95 0110 4890 0000 4890 0661 504
–Πειραιώς: 6569-102972-851
και IBAN GR24 0171 5690 0065 6910 2972 851
ΡΑΔΑΜΑΝΘΥΣ 