«Η Σκομπία και η σιωπή της Μόσχας»
Απόσπασμα από το βιβλίο του Δημήτρη Δαμασκηνού
«Τα πλοία άραξαν στις όχθες της καρδιάς μας
Ένα δοκίμιο-μελέτη για τη ζωή και το έργο του Μενέλαου Λουντέμη»
Εκδόσεις Ραδάμανθυς
Στην πολυτάραχη ζωή του Μενέλαου Λουντέμη αναφέρεται το βιβλίο του Δημήτρη Δαμασκηνού, που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Ραδάμανθυς. Μία σπουδαία έρευνα που αποδίδει με μυθιστορηματικό τρόπο το βίο του μεγάλου συγγραφέα, αλλά και την εποχή μέσα στην οποία έζησε και δημιούργησε.
Είναι γενικά γνωστό ότι ο Λουντέμης ήταν πολιτικά ενταγμένος στην αριστερά, μέλος του ενιαίου τότε ΚΚΕ, και όπως είναι φυσικό ακολούθησε και βίωσε τις αντιφάσεις της πολιτικής του. Ο Μ. Λουντέμης, γραμματέας της οργάνωσης διανοουμένων του ΕΑΜ κατά τη διάρκεια της κατοχής, βασανίστηκε, εξορίστηκε, φυλακίστηκε, διώχθηκε από το μεταπολεμικό κράτος και παρακράτος. Η δεξιά τον καταδίωξε ως μαχητικό κομμουνιστή, και το ΚΚΕ, αργότερα, τον «αποκήρυξε» χαρακτηρίζοντας αυτόν, τον δεσμώτη της Μακρονήσου, ως «κομμουνιστή πολυτελείας»!
Ο Μενέλαος Λουντέμης είχε το θάρρος της γνώμης του και δεν δίστασε να συγκρουστεί με κάθε μορφής ολοκληρωτισμό. Το πολιτικό αισθητήριο, όπως θα διαπιστώσουμε και παρακάτω, είδε τις αντιφάσεις και τα όρια της πολιτικής που ασκούσε η ΕΣΣΔ και το ΚΚΕ, την ώρα που με παραστατικό τρόπο καταγγέλλει την επέμβαση των Άγγλων και το ρόλο του Γ. Παπανδρέου το Δεκέμβρη του 1944. Ας δούμε όμως τα αποσπάσματα από το βιβλίο του Δημήτρη Δαμασκηνού.
Χρήστος Τσαντής
«Η Σκομπία και η σιωπή της Μόσχας»
Το πάνδημο συλλαλητήριο γίνεται στο Σύνταγμα. Κεντρικό σύνθημα ήταν το «ΟΧΙ ΑΛΛΗ ΚΑΤΟΧΗ». Οι διαδηλωτές ήταν περίπου 500.000. Η μεγαλειώδης διαδήλωση του λαού της Αθήνας πνίγεται στο αίμα. Τουλάχιστον 21 νεκροί και πάνω από 140 τραυματίες ήταν η τραγικός απολογισμός της «Ματωμένης Κυριακής».15
Την επόμενη μέρα, 4 του Δεκέμβρη: «στις τρεις η ώρα ολόκληρη η Αθήνα γονάτισε. Ένα φαρδύ ματωμένο πανί συγκέντρωνε σε δυο γραμμές όλο το νόημα του όρκου και της απόφασης: ˝ΟΤΑΝ ΕΝΑΣ ΛΑΟΣ ΒΡΙΣΚΕΤΑΙ ΜΠΡΟΣΤΑ ΣΤΟΝ ΚΙΝΔΥΝΟ ΤΗΣ ΤΥΡΑΝΝΙΑΣ ΔΙΑΛΕΓΕΙ: ΤΙΣ ΑΛΥΣΙΔΕΣ Ή ΤΑ ΟΠΛΑ˝. Ήταν σαν μια φωνή καφτερή και αμετάκλητη. Ύστερα η πομπή τράβηξε για το κοιμητήρι. Κι εκεί, πάνω απ’ το νωπό αίμα, πάνω απ’ το νωπό χώμα ο Λαός, ορκίστηκε όρκο φοβερό: ˝Θάβω τους τελευταίους 28 μου νεκρούς. Ο 29ος θα ’ναι ο φονιάς. Ή εγώ!˝.16
[…] Το πρωί της 4ης Δεκέμβρη ο Σκόμπυ17 κηρύσσει στρατιωτικό νόμο στην Ελλάδα και καλεί τον ΕΛΑΣ να εκκενώσει την Αθήνα. Η απάντηση ήταν άμεση. Τμήματα του ΕΛΑΣ της Αθήνας μαζί με το λαό της πόλης άρχισαν να εκκαθαρίζουν τις περιοχές που ήταν κρυμμένοι οι Χίτες, όπως το Θησείο.
Στον Πειραιά όλα τα αστυνομικά τμήματα έπεσαν στα χέρια του λαού και στην Αθήνα λίγα έμειναν στα χέρια της αντίδρασης. Ο Παπανδρέου αναγκάζεται να δηλώσει παραίτηση. Επίσης παραιτούνται οι υπουργοί των Φιλελευθέρων. Ο Θεμ. Σοφούλης, αρχηγός των Φιλελευθέρων θα αναλάβει πρωτοβουλία σχηματισμού κυβέρνησης. Οι Άγγλοι όμως διαφωνούν. Θέλουν πάση θυσία τον Παπανδρέου. Στις 5 Δεκέμβρη ο Τσώρτσιλ σε τηλεγράφημά του προς τον βρετανό πρεσβευτή στην Αθήνα, Λήπερ, έδινε σαφείς εντολές: «Μην απασχολείσθε πλέον με τους διαφόρους ελληνικούς κυβερνητικούς συνασπισμούς. Τίθεται ζήτημα ζωής και θανάτου. Πρέπει να παρακινήσετε τον Παπανδρέου να πράξει το καθήκον του και να τον διαβεβαιώσετε ότι εις την περίπτωσιν αυτήν θα τον υποστηρίξωμεν με όλες μας τας δυνάμεις. Παρήλθε, πλέον, η εποχή καθ’ ην μία οιαδήποτε ομάς Ελλήνων πολιτικών ηδύνατο να ματαιώσει την εξέγερσιν του όχλου. Η μόνη ελπίς του είναι να συνεργαστεί μεθ’ ημών διά την αποσόβησιν ενδεχόμενης συμφοράς». Στο ίδιο τηλεγράφημα αναφέρει για τον Παπανδρέου: «Αν παραιτηθεί, θα πρέπει να τον κλειδώσετε κάπου μέχρι να συνέλθει, όταν αι μάχαι θα έχουν προφανώς περατωθεί. Είναι πιθανόν να προφασισθεί ότι είναι ασθενής, ώστε να είναι απρόσιτος».18
Πρώτο μέλημα των Βρετανών ήταν να προστατέψουν τους δωσίλογους, τους συνεργάτες των Γερμανών, από τον ΕΛΑΣ. Ο αθηναϊκός λαός έχει να αντιμετωπίσει τη βρετανική αεροπορία και το ναυτικό, μια αγγλική ταξιαρχία τεθωρακισμένων (1.000 άνδρες), τρεις ινδικές ταξιαρχίες και μια αγγλική (11.000 άνδρες), πάνω από 1.000 χίτες, καθώς και 3.000 άνδρες της Αστυνομίας Πόλεων, 500 του Ιερού Λόχου και την Ορεινή Ταξιαρχία του Ρίμινι (4.000 άδρες).
Στην Καισαριανή, στον Υμηττό, στη συνοικία του Ψυρρή και σε άλλες περιοχές γίνονται σφοδρές μάχες. Στο λόφο του Αρδηττού, τον οποίο κατέχει ο ΕΛΑΣ, γίνονται σκληρές μάχες με άνδρες της Ορεινής Ταξιαρχίας, οι οποίοι έχουν την υποστήριξη αγγλικών αρμάτων και αεροπλάνων. Όλα αυτά, χωρίς η ηγεσία του ΕΑΜ και του ΚΚΕ να αποφασίζει να ρίξει στη μάχη τους άνδρες του ΕΛΑΣ που βρίσκονταν έξω απ’ την Αθήνα, οι οποίοι ήταν ποιοτικά και ποσοτικά ανώτεροι απ’ τις αντίπαλες δυνάμεις. Ταυτόχρονα γίνονται προσπάθειες από την ηγεσία του, για να βρεθεί πολιτική λύση.
Στις 6 Δεκέμβρη 1944, η Κ.Ε. του ΕΑΜ κάλεσε τις κυβερνήσεις των ΗΠΑ, της Μεγάλης Βρετανίας και της Σοβιετικής Ένωσης να επέμβουν «για να πάψει το πυρ των βρετανικών στρατευμάτων εναντίον του αγωνιζόμενου ελληνικού λαού». Ο Λουντέμης περιγράφει τη σφαγή με την οποία αντάμειψαν για τους αγώνες του τον περήφανο λαό της Αθήνας οι Άγγλοι και ερμηνεύοντας την σιωπή των «Συμμάχων», δεν θα μπορούσε να είναι πιο ξεκάθαρος…
«Μόνο η αδελφή Γαλλία και ΟΙ ΛΑΟΙ θρήνησαν για το ελληνικό δράμα. Και μόνο οι Μεγάλοι δεν μας πόνεσαν. Μόνο οι Θεοί της Νίκης. Μόνο οι Σκαπανείς της Ειρήνης δεν συγκινήθηκαν. Ο πρόεδρος Ρούζβελτ, το ˝Μεγαθήριο του Ανθρωπισμού˝ σώπαινε. Σώπαινες κι εσύ πάλλευκε ˝Λευκέ οίκε˝. Ως κι εσύ δεν ξεβουβάθηκες βουβέ Τσάρλι Τσάπλιν!».
Για ν’ ακολουθήσει η τολμηρή για την εποχή υποσημείωση, που αντανακλά και τους προβληματισμούς της Εαμικής παράταξης για τη στάση της Μόσχας το Δεκέμβρη του 1944: «Ας προσπαθήσουμε να εξετάσουμε, κι αν μπορέσουμε να εξηγήσουμε αντικειμενικά μια στάση: Τη στάση του τρίτου απ’ τους Τρεις Ισχυρούς (ενν. τον Στάλιν). Αντίκρυ στην ενεργητική συνενοχή των δυο άλλων η στάση αυτουνού ήταν η Σιωπή. Μια σιωπή που αν δεν ήταν σκόπιμη θα ήταν ένοχη. Η σιωπή όμως δε σημαίνει πάντα κατάφαση, σημαίνει και διαμαρτυρία. Και ας οδηγηθούμε στο δίλημμα: Όταν δυο απ’ τους τρεις ισχυρούς χτυπούν έναν ανίσχυρο ποια στάση πρέπει να κρατήσει ο τρίτος; Να εγκαταλείψει τον ανίσχυρο ή να πεθάνει μαζί του: Η απάντηση είναι λίγο δύσκολη. Το να ξελαρυγγιάζεται απλώς ένα ραδιόφωνο ήταν τόσο άσκοπο όσο και να σωπαίνει. Όταν το λόγο έχουν τα όπλα, οι άνθρωποι ή μιλούν με τα όπλα ή δε μιλούν. Αυτή είναι η πρόχειρη λύση της ˝σιωπής της Μόσχας˝ ως ότου τη λύσει η ίδια η Μόσχα.
[…] Ρουκετοβόλα αεροπλάνα ενεργούσαν τρομοκρατικές επιδρομές στις συνοικίες και δολοφονούσαν χιλιάδες γέροντες, γυναίκες και παιδιά, που περίμεναν στις ουρές να πάρουν τρόφιμα. Πολυβολούσαν αυτοκίνητα και άλλα μεταφορικά μέσα, που έφεραν εμφανή σήματα του Ερυθρού Σταυρού. Τα τηλεβόλα των πολεμικών πλοίων και οι όλμοι, που είχαν εγκαταστήσει στην Ακρόπολη, γκρέμιζαν σπίτια, κατέστρεφαν εργοστάσια, σχολεία και εκκλησίες. Οι Άγγλοι και οι αντιδραστικές δυνάμεις συνέλαβαν χιλιάδες αγωνιστές της Αντίστασης και προοδευτικούς πολίτες και τους έκλεισαν στα υπόγεια των Παλαιών Ανακτόρων ή τους μετέφεραν καραβιές ολόκληρες στο Τομπρούκ και την Ελ Ντάμπα της Βόρειας Αφρικής, όπου τους έκλεισαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης».
Για τον συγγραφέα ο πόλεμος στην Ελλάδα δεν ήταν ποτέ εμφύλιος, αλλά «καθαρή διχόνοια λαού και κατακτητή». Του κατακτητή που όταν, ως σύμμαχος, βομβάρδισε την παραλία του Φαλήρου, μόνο γερμανικούς στόχους δεν πέτυχε. Του κατακτητή που έκανε τον Παρθενώνα τηλεβολοστάσιο: «Την Ακρόπολή μας που τη σεβάστηκαν ο χρόνος, οι κεραυνοί και οι Ούννοι την καταπάτησαν οι μικροί και ανάξιοι σας συμπατριώτες. Κι εδώ θα το βροντοφωνάξουμε το μεγάλο έγκλημα! Τον Παρθενώνα μας, τον παγκόσμιο Βωμό, τον έκαναν τηλεβολοστάσιο. Κι από κει, εκμεταλλευόμενοι το σεβασμό μας αντίκρυ στο Μνημείο μας, βομβάρδιζαν με θηριωδία τα σπίτια μας. Σωστά! Δεν υπήρχε πια απυρόβλητο μετερίζι. Πώς να ανταποδώσουμε τα πυρά; (Τέτοιαν ανανδρία δε θα την έκανε ούτε ο Ταμερλάνος!). Είναι η πράξη του βδελυρότερου φονιά που σε σκοτώνει βάζοντας προκάλυμμα την πιο προσφιλή σου ύπαρξη».
Δημήτρης Δαμασκηνός
Απόπασμα από το ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7:
ΔΕΚΕΜΒΡΙΑΔΑ—Ο ΜΕΓΑΛΟΣ ΔΕΚΕΜΒΡΗΣ
Δείτε Ε Δ Ω το Α΄ μερος του αφιερώματος
ΦΟΡΜΑ ΠΑΡΑΓΓΕΛΙΑΣ
- Τιμή βιβλίου σε προσφορά: 16,90
- Αγορά με αντικαταβολή: κόστος αποστολής 3,00 (για το Νομό Χανίων), 4,00 (για Ρέθυμνο, Ηράκλειο, Λασίθι), 5,00 (για την Ελλάδα, εκτός Κρήτης).
- Αγορά με εξόφληση μέσω τράπεζας: κόστος αποστολής 2,00 ευρώ.
[Λογαριασμός κατάθεσης]
–Εθνική: 489/006615-04
και IBAN GR95 0110 4890 0000 4890 0661 504
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΡΑΔΑΜΑΝΘΥΣ
Τηλέφωνο: 6983 091058
email: ekd.radamanthys@gmail.com
15. Ριζοσπάστης 4/12/1944. Τα ίδια στοιχεία δίνει ανακοίνωση του ΕΑΜ στις 6/12/1944 (ΒΛ. «ΠΕΑΕΑ-Εθνικό Συμβούλιο, Κείμενα της Εθνικής Αντίστασης, ΕΑΜ, ΕΕΑΜ, ΕΛΑΣ, ΕΑ, ΕΠΟΝ, Κίνημα Μέσης Ανατολής», Σ.Ε., 1981, σελ. 128), ο Θανάσης Χατζής, «Η Νικηφόρα Επανάσταση», Δωρικός, τόμος Δ’, Αθήνα 1983, σελ. 200, και από το Ιστορικό τμήμα της ΚΕ του ΚΚΕ, «Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ, Α’ τόμος 1918-1949», Σ.Ε., Οκτώβριος 2012, σελ. 488) κλπ. Άλλες ΕΑΜικές πηγές όπως ο Σαράφης, αλλά και ο Λουντέμης μιλούν για 28 νεκρούς και 150 τραυματίες (Στέφανου Σαράφη, «Ο ΕΛΑΣ», Σειρά: Βιβλιοθήκη Εθνικής Αντίστασης, Επικαιρότητα, Δεκέμβριος 1999, σελ. 542). Αντίθετα η αντιεαμική πλευρά προσπάθησε να μειώσει τον απολογισμό του αίματος. Η κυβέρνηση Παπανδρέου για παράδειγμα, μίλησε για 10 νεκρούς και 26 τραυματίες (Γιάννη Ιατρίδη, «Εξέγερση στην Αθήνα, Τα γεγονότα που συγκλόνισαν την Ελλάδα τον Δεκέμβριο του 1944. Ο κομμουνιστικός δεύτερος γύρος», Λιβάνης, Αθήνα 2013, σελ. 184).
- Μενέλαος Λουντέμης, «Ο Μεγάλος Δεκέμβρης», ο.π., σελ. 43.
- Ρόλαντ Σκόμπι (1893-1969): Βρετανός στρατηγός. Τυπικά ήταν αρχηγός του Γενικού Επιτελείου των Ελληνικών ενόπλων δυνάμεων, τοποθετημένος σ’ αυτήν τη θέση με τις επαχθείς για το λαϊκό κίνημα συμφωνίες του Λιβάνου και της Καζέρτας που υπέγραψε το ΚΚΕ, προσανατολισμένο «στη νίκη των συμμάχων», και η ηττοπαθής Εαμική ηγεσία. Ο Σκόμπυ ήταν, επίσης, διοικητής του αγγλικού εκστρατευτικού σώματος, των γερμανοτσολιάδων, των Ταγμάτων Ασφαλείας και των φιλομοναρχικών στρατιωτικών σωμάτων στην Ελλάδα (Ιερός Λόχος, Ταξιαρχία του Ρίμινι) στις μάχες της Αθήνας τον Δεκέμβριο 1944, στα Δεκεμβριανά.
- Σπύρος Γασπαρινάτος, «Απελευθέρωση, Δεκεμβριανά, Βάρκιζα», τόμος Α’, Ι. Σιδέρης, 1998, σελ 288.
«Το βιβλίο του Δ. Δαμασκηνού, αποτέλεσμα χρόνιας ιστορικής και λογοτεχνικής έρευνας, περιγράφει τη ζωή και το έργο του Μενέλαου Λουντέμη: ο άνθρωπος, ο δημιουργός, ο φιλόσοφος, ο πολιτικός, ο δεσμώτης, ο πρόσφυγας. Η διαδρομή του, ένα ταξίδι πάνω από την άβυσσο, γίνεται ο καμβάς όπου πάνω του αποτυπώθηκαν οι εικόνες μεγαλείου, αλλά και τραγωδίας, ενός ολόκληρου λαού», Χρήστος Τσαντής.
«Μια φορά, σ’ ένα απ’ τα απρόσμενα πετάγματά του (ενν. του Νίκου Καζαντζάκη) από την Αίγινα, του διηγήθηκα σε πόσο φοβερή αμηχανία μ’ έφερε μια γραία Κρητικιά. Ρώτησε μπροστά μου το γιο της «ίντα δουλειά κάνει ετούτο το κοπέλι;»
Κι ο γιος της τα χρειάστηκε.
-Μα ήτανε κουζουλός, ρώτησε ο Καζαντζάκης; Έπρεπε να της πει καθαρά το επάγγελμά σου.
-Της τόπε. Μα δεν κατάλαβε.
-Θα της είπε φαίνεται «Συγγραφέας» ε; Πώς να καταλάβει μωρέ;
-Και τι έπρεπε να της πει;
-Το επάγγελμά σου. Παραμυθάς!».
(Μενέλαος Λουντέμης, Ο ΛΥΡΑΡΗΣ (Μ. Μαλακάσης), εκδόσεις Δωρικός, έκδοση 4η, Αθήνα 1977, σελ. 248-249).
ΡΑΔΑΜΑΝΘΥΣ 