Απόσπασμα από το βιβλίο ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΚΑΙ ΟΙ ΜΕΓΑΛΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΠΡΙΝ ΚΑΙ ΜΕΤΑ ΤΟ 1821 – ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ ΚΑΙ ΝΤΟΚΟΥΜΕΝΤΑ
Χρήστος Τσαντής – Εκδόσεις Ραδάμανθυς
«Γιατί ο σημερινός ελληνισμός έχει ακόμα αιτήματα, τα οποία θα έπρεπε να έχουν λυθεί στο οικονομικό και κοινωνικό στάδιο που βρίσκεται: προβλήματα εθνικά, πολιτικά και πολιτισμικά, προβλήματα ελευθερίας και ανεξαρτησίας. Ποιοι είναι οι βαθύτεροι λόγοι της ανώμαλης πορείας του έθνους: ξεκινήματα γεμάτα υποσχέσεις που δεν ολοκληρώνονται και πισωστρατήματα απότομα που καταλήγουν σε αλλεπάλληλα κοινωνικά και πολιτικά αδιέξοδα».
Όροι εξάρτησης αλλά και αναγέννησης
Τα ερωτήματα αυτά έθεσε το 1975 ο Νίκος Σβορώνος γράφοντας την Επισκόπηση της Νεοελληνικής Ιστορίας[1] (Προλεγόμενα στην ελληνική έκδοση) και πιστεύω θα συμφωνήσετε ότι τα ίδια ερωτήματα έχουν εκφραστεί με πολλούς τρόπους και από παλαιότερες και νεότερες μορφές των γραμμάτων, από προσωπικότητες του τόπου μας. Πολύ φοβάμαι πως θα συνεχίσουν να εκφράζονται αντίστοιχα ερωτήματα και στο μέλλον, καθώς οι όροι αναπαραγωγής των προβλημάτων, τους οποίους περιγράφει ο Σβορώνος στο βιβλίο του, παραμένουν ενεργοί. Το ίδιο ενεργοί όμως, παραμένουν και οι όροι που τροφοδότησαν τις περιόδους της αναγέννησης με τις δικές τους αναλογίες και διαφορές βέβαια, σε σχέση με το παρελθόν.
«Ο ιστορικός του Νεότερου Ελληνισμού…», γράφει ο Σβορώνος, «έχει να κάνει μ’ ένα λαό που βρέθηκε επί αιώνες άλλοτε σα στοιχείο ηγεμονικό, άλλοτε σα στοιχείο πολιτικά υποταγμένο αλλά οικονομικά και πολιτισμικά σημαντικό, αν όχι πρωταρχικό, ανάμεσα σε άλλους λαούς, μέσα στα γεωγραφικά όρια υπερεθνικών πολιτικών συγκροτημάτων (του ελληνιστικού κόσμου, του ανατολικού τμήματος της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, του Βυζαντίου, της Οθωμανικής αυτοκρατορίας), σκορπισμένος σε ενότητες λιγότερο ή περισσότερο συμπαγείς, έτσι που ήταν δύσκολο στο λαό αυτό να καθορίσει τα γεωγραφικά όρια της εθνικής του βάσης…
Ακόμα και όταν ο ιστορικός επιγράφει το βιβλίο του «Ιστορία της Νεότερης Ελλάδας«, είναι υποχρεωμένος στην πραγματικότητα, ν’ ασχοληθεί με το σύνολο του Ελληνισμού, που ένα μεγάλο του μέρος και επί πολύ χρονικό διάστημα, ακόμα και μετά από την ίδρυση του Ελληνικού Κράτους, έμενε έξω από τα σύνορά του. Ο όρος Ελλάδα παίρνει πάντα τη σημασία ενός κέντρου έλξης του Ελληνισμού, εκείνου βέβαια που, σκορπισμένος από αιώνες στις χώρες της Ανατολικής Μεσογείου και των Βαλκανίων, δεν έπαψε ποτέ να βρίσκεται σε στενή επαφή με τον Ελλαδικό Ελληνισμό και να παίζει στην ιστορία του Ελληνικού Έθνους πρωτεύοντα ρόλο.
Μια τέτοια ιστορική μοίρα παίρνει ιδιαίτερη βαρύτητα στην ιστορική εξέλιξη. Εδώ βρίσκονται οι ρίζες τω ιδιοτυπιών στην οικονομική εξέλιξη του έθνους, του ιδιαίτερου χαρακτήρα των διευθυντικών τάξεων που έζησαν επί αιώνες τη διπλή υπόσταση στοιχείων υποταγμένων σε ξένους κατακτητές και συγχρόνως ηγετικών εν σχέσει με τον υπόλοιπο πληθυσμό, της οικονομικής και πολιτικής τους εξάρτησης από τις ξένες ανάλογες ευρωπαϊκές κοινωνικές ομάδες».
Ποια είναι όμως τα κύρια στοιχεία της ιστορικής μας διαδρομής που την χαρακτηρίζουν; Ο Ν. Σβορώνος επισημαίνει ιδιαίτερα τα εξής:
-Τον αντιστασιακό χαρακτήρα που διέπει ολόκληρη τη νεοελληνική ιστορία, με σταθερό αίτημα την ανεξαρτησία, την οικονομική και πολιτιστική αυτονόμηση, μέσα από την πάλη με υπερεθνικές αυτοκρατορίες αρχικά και με υπερεθνικούς κοινωνικούς-οικονομικούς οργανισμούς αργότερα.
-Η οικονομική εξάρτηση της άρχουσας τάξης από τα δυτικά οικονομικά κέντρα, η ανισορροπία και η σύγχυση ως προς τις εσωτερικές της δομές, ο αργός ρυθμός ανάπτυξης της ελληνικής βιομηχανίας, αφού οι δυνάμεις που θα τη συγκροτούσαν ήταν στραμμένες, για ιστορικούς λόγους (οικονομικές δομές του Βυζαντίου, τα εμπόδια στην προκαπιταλιστική ανάπτυξη στα χρόνια της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, ασιατικός τρόπος παραγωγής), σε τομείς όπως το εμπόριο, οι μεταφορές, οι υπηρεσίες και μάλιστα συνδεδεμένες με τις δομές εξουσίας που ήταν υπεύθυνες για την κοινωνική και οικονομική καθυστέρηση. Έτσι από τη μια πλευρά, τμήματα της άρχουσας τάξης έβλεπαν το συμφέρον τους στη σύγκρουση με τις ρίζες της εξάρτησης, ενώ ταυτόχρονα άλλη μερίδα είχε συμφέρον από τη διαιώνιση της υπάρχουσας κατάστασης.
Ανάπτυξη στη Δυτική Ευρώπη
Καθυστέρηση στη Βαλκανική
«Μελετώντας κανείς την ιστορία της Ευρώπης στα νεότερα χρόνια, θα δει πως η πολιτική και κοινωνική εξέλιξη της Δυτικής Ευρώπης ήταν γρηγορότερη», γράφει ο Γιάννης Κορδάτος το 1945.[2] «Στις περιοχές της Δυτικής Ευρώπης το φεουδαρχικό καθεστώς δεν μπόρεσε ν’ αντέξει στην ανοδική πορεία του αστισμού, ενώ στην Κεντρική και στη Νοτιοανατολική η φεουδαρχία στάθηκε πιο ισχυρή, έδειξε μεγάλη αντοχή στα χτυπήματα της αστικής τάξης και σε ορισμένες περιοχές επέζησε και ύστερα από τη Γαλλική Επανάσταση. Ο ερχομός των Τούρκων στην Ευρώπη και η οριστική κατάκτηση από αυτούς της Βαλκανικής με το πάρσιμο της Πόλης το 1453, είχε μεγάλο αντίκτυπο στην Ευρώπη. Οι Τούρκοι δεν ήταν και ούτε έγιναν έμποροι, όπως οι Άραβες. Έμειναν και ύστερα από τις κατακτήσεις τους βάρβαροι, καθυστερημένοι, πολεμικοί. Έτσι οι εμπορικές σχέσεις και ανταλλαγές ανάμεσα στην Ασία και την Ευρώπη βρέθηκαν κάτω από την απειλή πλέριας καταστροφής και σταματήματος, γιατί στη Μεσόγειο έπαψαν να ταξιδεύουν πλεούμενα με πραμάτειες και τα καραβάνια από το εσωτερικό της Ασίας δεν έφερναν στη Μικρά Ασία τα κάθε λογής γεννήματα του τόπου και από εκεί αυτά δεν περνούσαν από τη Βαλκανική και τη Ιταλία στην Ευρώπη. […] Ύστερα όμως από κάμποσο καιρό βρέθηκε ένας καινούριος δρόμος για τις Ινδίες και παράλληλα ανακαλύφθηκε και η Αμερική. Από τότε αλλάζει η τύχη της Ευρώπης κι αρχίζει μια νέα περίοδος.
Το εμπόριο τώρα γίνεται από τον Ατλαντικό και η Μεσόγειος γίνεται μια παράμερη θάλασσα κι έμεινε σε αυτήν τη θέση κοντά 4 αιώνες, ώσπου ανοίχτηκε το κανάλι του Σουέζ, έτσι η Βενετία και η Γένοβα παραχώρησαν τη θέση τους στο Μπρίστολ και Λαγό και νέες δυνάμεις πρωταγωνιστούν στην ιστορία της Ευρώπης. Οι Πορτογάλοι, οι Άγγλοι, οι Ολλανδοί, σα ναυτικοί λαοί που ήταν, παίζουν κυρίαρχο ρόλο στους νέους ωκεανούς και μαζεύουν πολύ πλούτο και χρυσάφι. Παράλληλα όμως, οι νέες εμπορικές σχέσεις που αναπτύχθηκαν με τη ανακάλυψη των ωκεάνιων δρόμων και η ανάπτυξη της τεχνικής, φέρνουν την αστική τάξη στο προσκήνιο της πολιτικής και κοινωνικής ζωής και με τον καιρό παραμερίζουν τη φεουδαρχία γράφοντας καινούργιες σελίδες στην ευρωπαϊκή ιστορία. […] Άμα όμως οι Ρώσοι βγήκαν στο Αιγαίο και εγκαινίασαν πολιτική διωξίματος των Τούρκων από τα Βαλκάνια και, παράλληλα, στη Γερμανία και Αυστροουγγαρία δημιουργούνται σοβαρά οικονομικά κέντρα, η Βαλκανική δεν μπορούσε να μείνει ακόμα στην κατάσταση χειμέριας νάρκης».
Ο Ν. Σβορώνος εξηγεί ότι η πρώτη αστική τάξη που διαμορφώνεται στα Βαλκάνια και σε ολόκληρη τη Μέση Ανατολή και στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, είναι η ελληνική. Αποτελεί μάλιστα την αστική τάξη και των άλλων υπόδουλων βαλκανικών κρατών. Αποκτά έτσι σταδιακά, ξεχωριστή θέση μέσα στη δομή της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Πρωταγωνιστεί στο ξεσηκωμό του 1821, καθώς από δικούς της πυρήνες γεννήθηκε η φλόγα και η ορμή της Φιλικής Εταιρείας, αλλά και σε όλες τις πολιτικές, κοινωνικές μεταβολές που λαμβάνουν χώρα στην περιοχή. Στην Ελλάδα όμως, η οικονομία παρέμενε κατά βάση αγροτική, με ισχυρό παράγοντα τους τσιφλικάδες (στρώμα που είχε αναπτύξει ιδιαίτερες σχέσεις με την Οθωμανική εξουσία).
«Έχοντας υπόψη τις παραπάνω διαπιστώσεις», γράφει ο Ν. Σβορώνος,«μπορούμε να εξηγήσουμε τη φαινομενική αντίφαση που παρουσιάζει η πολιτική ζωή της Ελλάδας: μια χώρα αγροτική με χαμηλό βαθμό οικονομικής ανάπτυξης, να παρουσιάζει πολιτικές δομές ανάλογες με εκείνες που έχουν διαμορφωθεί στις σύγχρονες και προηγμένες χώρες της Δύσης».
[1] Σβορώνος, Ν. (1986). Επισκόπηση της Νεοελληνικής Ιστορίας. Αθήνα: εκδόσεις Θεμέλιο. (Μετάφραση Αικατερίνη Ασδραχά – Βιβλιογραφικός οδηγός Σπύρος Ι. Ασδραχάς).
[2] Κορδάτος, Γ. (1977). Ρήγας Φεραίος και Βαλκανική Ομοσπονδία. Αθήνα: εκδόσεις Επικαιρότητα.
Μια αποκαλυπτική περιήγηση μέσα από ιστορικές πηγές, διπλωματικά έγγραφα και ντοκουμέντα, στα χρόνια πριν και μετά την Επανάσταση του 1821. Ο αναγνώστης μπορεί να βγάλει μόνος του τα συμπεράσματά του, καθώς περπατά στα βήματα του Ρήγα, διαβάζοντας αποσπάσματα της αλληλογραφίας αυτοκρατόρων και διπλωματών των Μεγάλων Δυνάμεων, έγγραφα, κείμενα και άλλες πηγές σχετικά με το Ελληνικό Ζήτημα… Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν τα κείμενα του Βολταίρου, του Ναπολέοντα, της Μεγάλης Αικατερίνης, του αυτοκράτορα της Αυστρίας Ιωσήφ Β΄, του Γάλλου περιηγητή Cornelius le Brun, του Τσάρου Αλέξανδρου του Α΄, του Βαρόνος Thugut, επιτετραμμένου της Αυστρίας στην οθωμανική Πύλη, του William Eton, Πρόξενου της Μ. Βρετανίας στη Ρωσία και την Τουρκία, του Felix Beaujour, διπλωμάτη και συγγραφέα, του Βαρόνου Rathkeal, πρεσβευτή της Αυστρίας στην Κωνσταντινούπολη, του Γάλλου Διοικητή της Λευκάδας Royer, του Ρώσου υποναύρχου Ουσακώφ, των K. Marx και F. Engels, του Φρειδερίκου Τιρς, του λόρδου Στράνγκφορντ, πρεσβευτή της Μεγάλης Βρετανίας στην Κωνσταντινούπολη, του Λόρδου Palmerston, του Ναύαρχου Codrington, του λόρδου John Russell , πρωθυπουργού και υπουργού εξωτερικών της Μ. Βρετανίας, του Ρήγα Φεραίου, του Χριστόφορου Περραιβού, συναγωνιστή του Ρήγα, του Φωτάκου, του Αδαμάντιου Κοραή, υπασπιστή του Θ. Κολοκοτρώνη, του Κ. Σαθά, του Νίκου Πολίτη, του Σπυρίδωνα Τρικούπη, του Φοίβου Γρηγοριάδη, του Γιώργη Λαμπρινού, του Γ. Κορδάτου και άλλων.
Παραγγελία του βιβλίου εδώ: https://ekdoseis-radamanthys.webnode.gr/products/christos-tsantis-to-elliniko-zitima-kai-oi-megales-dynameis-prin-kai-meta-to-1821/
ΡΑΔΑΜΑΝΘΥΣ 