Ένα ποίημα του Νίκου Καζαντζάκη από την
«Ανθολογία των νέων ποιητών μας, 1900-1920»
Συντάκτης: Χρήστος Τσαντής
ΠΕΤΡΟΣ ΨΗΛΟΡΕΙΤΗΣ
«Εγεννήθηκε στο Ηράκλειο Κρήτης και ζει στην Αθήνα. Έχει δημοσιεύσει μελέτες, διηγήματα, δράματα, μεταφράσεις και ποιήματα. Τα ποιήματά του μόνο σε περιοδικά έχουν δημοσιευθεί. Το οικογενειακό του όνομα είναι Νικόλαος Καζαντζάκης. Ήταν και Γενικός Διευθυντής του Υπουργείου της Περιθάλψεως».
Με αυτά τα λόγια συστήνει η «Ανθολογία» τον Νίκο Καζαντζάκη. Η «Ανθολογία των νέων ποιητών μας, 1900-1920» ήταν έκδοση του περιοδικού «Πολιτισμός».
«Αν η φράση του Γάλλου συγγραφέα: ″Δεν γράφουμε τα βιβλία που θέλουμε να γράψουμε″ ισχύει για τους περισσότερους ποιητές ή πεζογράφους, για τον Καζαντζάκη θα ίσχυε περισσότερο η φράση: δεν γινόμαστε το είδος του συγγραφέα που θέλουμε να γίνουμε». Με αυτή την παρατήρηση ξεκινά το κείμενό του ο Νάσος Βαγενάς, με τίτλο «Πεζογράφος ή ποιητής;»¹ Και συνεχίζει: «Γιατί ο Καζαντζάκης τα βιβλία που ήθελε να γράψει τα έγραψε. Αλλά έγραψε και βιβλία που δεν τα είχε φανταστεί, τα μυθιστορήματα της τελευταίας περιόδου της ζωής του – και ήταν αυτά που άλλαξαν την εικόνα του ως συγγραφέα, που τον μετέγραψαν από τα κατάστιχα της ποίησης, στα οποία βρισκόταν ως τότε, στα κατάστιχα της πεζογραφίας. Διότι ως τα τέλη της δεκαετίας του 1940 (δηλαδή ως τα 60-63 του χρόνια) ο Καζαντζάκης εθεωρείτο ποιητής, και μάλιστα από τους κορυφαίους του καιρού του».
Οι «Θερμοπύλες», όπως και κάθε λογοτεχνικό έργο δεν μπορούμε να το προσεγγίσουμε παραβλέποντας το κοινωνικό και ιστορικό πλαίσιο της εποχής μέσα στο οποίο γράφτηκε. «Θα ορίζαμε τη λογοτεχνία ως μια δραστηριότητα του κοινωνικού ανθρώπου, ειδικότερα ως μια σημαίνουσα πρακτική, προϊόν της οποίας είναι το κείμενο, που προκύπτει από μια διαλεκτική ανάμεσα στην ατομική δημιουργικότητα και στους κοινωνικούς προσδιορισμούς της, (γλώσσα, λογοτεχνικές συμβάσεις, ιδεολογίες, πολιτισμούς θεσμούς, συνείδηση, κοινωνική ένταξη)», γράφει ο Ερατοσθένης Καψωμένος στην «Ποιητική» του.² Μα πέρα από τη θεωρία, η ίδια η πράξη του Καζαντζάκη επιβεβαιώνει τα παραπάνω. Είναι χαρακτηριστικό από αυτή τη σκοπιά το γράμμα του στον Παντελή Πρεβελάκη, που το έγραψε στην Αίγινα, στις 24-12-1941:
«Αγαπημένε μου αδερφέ!
Το γράμμα σας το διάβασα και το ξαναδιάβασα και με γιόμωσε αντρεία και πίκρα. και μένα ξεχείλισε η καρδιά μου. δε θέλω πια να εξακολουθήσω την άνεργη ζωή που περνώ. Λαχτάρησα μιαν πράξη από κοινού με δυο-τρεις συντρόφους. Πράξη θετική, που να επεμβαίνει άμεσα στην ελληνική τούτη ζωή, που την έχουμε παρατήσει άκαρδα και άνανδρα στους άτιμους ή στους ηλίθιους. Πολύ θα ήθελα – δεν θα ήθελα απλώς, θα ‘πρεπε – να βλεπόμασταν και να μιλούσαμε λίγο. Μα πώς και πού; Αποφασίσετε. Ας ευκηθούμε στα 1942 να ζευτούμε κι οι δυο στην ίδια πράξη!
Πάντα
Ν. Καζαντζάκης»
(Αυτός είναι ο πρώτος σπινθήρας της πολιτικής δράσης που ανέλαβε πιο ύστερα ο Καζαντζάκης με τη «Σοσιαλιστική Εργατική Ένωση)³
ΘΕΡΜΟΠΥΛΕΣ
Σκληρό θέσαμε νόμο να ρυθμίζει
τη γνώμη μας κι ανέλπιδοι κρατάμε
τα στενά της ζωής, κι όλοι κινάμε,
καβάλα στ’ όνειρό μας, όπου ορίζει
ο νομοθέτης νους μας. Μετερίζι
δε θέμε, γιατί ξέρομε πως πάμε
του Χάρου τα κορμιά μας και δε σπάμε
το κύμα των βαρβάρων που χυμίζει
στην Πατρίδα. Μα ο νους εμάς φτερούγες
τανυώντας λεύτερες χάμου τη νίκη
παραιτά κι αητός δικέφαλος ούγες
κεντά με τ’ όνειρό του τη λαμπράδα
κι ανθεί, στης βάρβαρης νύχτας της φρίκη,
άνθος λευκό τη νικημένη Ελλάδα.
- Το κείμενο του Νάσου Βαγενά περιέχεται στο βιβλίο του R. Beaton «Εισαγωγή στο έργο του Καζαντζάκη – Επιλογή κριτικών κειμένων», που κυκλοφορεί από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης.
- Ερατοσθένης Καψωμένος, (1998), «Ποιητική. Πανεπιστημιακές παραδόσεις».
- «Τετρακόσια Γράμματα του Καζαντζάκη στον Πρεβελάκη», (1984), Αθήνα, Εκδόσεις Ελένης Ν. Καζαντζάκη.
«Ο μικρός πρίγκιπας συναντά τον Κύριο Καζαντζάκη
στο δρόμο της αναζήτησης»
Δείτε εδώ
ΡΑΔΑΜΑΝΘΥΣ 