Οι επαγγελματίες θα πρέπει να κατεβάσουν τις μύτες τους και οι παθό­ντες θα πρέπει να βαδίζουν όρθιοι..

Συνέντευξη του Peter Lehmann στον Κώστα Μπαϊρακτάρη (Κοινωνία και Ψυχική Υγεία) 

Ο Peter Lehmann είναι Κοινωνικός Παιδαγωγός, συγγραφέας πολλών βιβλίων και εκδότης. Από τα ιδρυτικά μέλη του Συλλόγου για την Προστασία από τη Ψυχιατρική Βία, και του Ευρωπαϊκού Δικτύου Παθόντων της ψυχιατρικής, διετέλεσε μέλος του προεδρείου του Ομοσπονδιακού Συνδέσμου Ατόμων με Ψυχιατρική Εμπειρία, καθώς και σε πολλούς ακόμα αντίστοιχους φορείς. Άνθρωπος με μεγάλη εμπειρία και προσφορά στα κινήματα αυτοβοήθειας, με βιώματα από την ψυχιατρική και τον εγκλεισμό ανέπτυξε πλούσια δράση η οποία δεν εξαντλήθηκε στην ατομική καταγγελία φαινομένων βίας και κακοποίησης των ψυχικά πασχόντων αλλά πρωτοστάτησε και στη συλλογική διεκδίκηση και υπεράσπιση των δικαιωμάτων τους. Το 1986 ίδρυσε τις εκδόσεις Antipsychiatrieverlag, οι οποίες το 2003 άνοιξαν παράρτημα στη Μεγάλη Βρετανία και το 2004 στις Η.Π.Α. Το 2006 έδωσε συνέντευξη στον Κώστα Μπαϊρακτάρη εκδότη και διευθυντή της τριμηνιαίας επιστημονικής έκδοσης για θέματα ψυχικής υγείας και κοινωνικού αποκλεισμού, του Αριστοτέλειου Πανεπιστήμιου Θεσσαλονίκης, «Κοινωνία και Ψυχική Υγεία», απ’ όπου και αναδημοσιεύουμε εκτεταμένα αποσπάσματα.

Πατρονάρισμα, διακρίσεις, καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ψυχιατρική καταπίεση είναι παγκοσμίως ίδια, ακόμα κι αν η μορφή τους είναι διαφορετική.

Ερώτηση: Είστε μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου του Ευρωπαϊκού Δικτύου Παθόντων της Ψυχιατρικής. Πότε ξεκίνησε η οργάνωσή σας σε διεθνές επίπεδο;

Απάντηση: Οι παθόντες της ψυχιατρικής οργανώ­νονται διεθνώς από τις αρχές της δεκαετίας του ’90 του προηγούμενου αιώνα. Το 1991 ιδρύθηκε το Ευρωπαϊκό Δίκτυο Παθόντων της Ψυχιατρικής και το 1993 ο Παγκόσμιος Σύνδεσμος. Εξαιτίας των γεωγραφικών αποστάσεων και της πολλαπλότητας των ψυχιατρικο-πολιτικών πεποιθήσεων φαινόταν στην αρχή αδύνατη η δημιουργία ενός παγκόσμιου κινήματος. Παρ’ όλα αυτά, διαπιστώσαμε ότι οι αντιλήψεις μας δεν απείχαν και πολύ μεταξύ τους. Αυτό αφορούσε τόσο τις πρώην σταλινικές χώρες της ανατολικής Ευρώπης όσο και τις λεγά­μενες αναπτυσσόμενες χώρες της Αφρικής, της Ασίας και της Λατινικής Αμερικής. Πατρονάρισμα, διακρίσεις, καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ψυχιατρική καταπίεση είναι παγκοσμίως ίδια, ακόμα κι αν η μορφή τους είναι διαφορετική.

Στο κίνημα των παθόντων της Ψυχιατρικής κατά κανόνα γίνονται σεβαστές οι αποκλίνουσες απόψεις, γιατί οι περισσότεροι χορτάσαμε τους παντογνώστες και γιατί νιώσαμε στο κορμί μας τις αρνητικές τους συνέπειες.

Ερώτηση: Υπήρχαν σοβαρές διαφορές απόψεων;

Απάντηση: Φυσικά και υπάρχουν διαφορετικές εκτιμήσεις του ιατρικού μοντέλου και των τρόπων ψυ­χιατρικής μεταχείρισης. Ορισμένοι βρίσκουν την Ψυχιατρική απεχθή, άλλοι καθ’ όλα βοηθητική.

Πίνακας: Γιούλη Κολιναίτη

Πραγματική αγάπη δε συναντάει σίγουρα πουθενά, πάντως σίγουρα σε κανένα από τα μέλη των ομά­δων που δε χρηματοδοτούνται από τις φαρμακευ­τικές εταιρείες. Στο κίνημα των παθόντων της Ψυχιατρικής κατά κανόνα γίνονται σεβαστές οι αποκλίνουσες απόψεις, γιατί οι περισσότεροι χορτάσαμε τους παντογνώστες και γιατί νιώσαμε στο κορμί μας τις αρνητικές τους συνέπειες. Βέβαια, όπως σε κάθε χώρο, συναντάμε και εδώ κάθε είδους δογματισμό και σεχταρισμό, όπως επίσης προσπά­θειες των σιεντολόγων (μέσα από τη λεγάμενη Επιτροπή για τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δι­καιωμάτων από την Ψυχιατρική) ή της Φαρμακευ­τικής Βιομηχανίας μέσα από το χρηματοδοτούμε­νο από αυτήν σύνδεσμο G.A.M.I.A.N (Global Alliance of Mental Illness Advocacy Networks), να κερδί­σουν για τους δικούς τους σκοπούς τους παθόντες της Ψυχιατρικής και τους συλλόγους συγγενών. Για να εκφραστεί η διαφορετική αντίληψη απέναντι στην ψυχιατρική -ακόμα και με δικούς μας όρους- επικράτησε στους ανεξάρτητους συνδέσμους διε­θνώς ο όρος «users and survivors of psychiatry» (Χρήστες και Επιζώντες της Ψυχιατρικής).

Αν οι παθόντες της ψυχιατρικής επιθυμούν από οποιονδήποτε τον σεβασμό, θα πρέπει να σέβονται πρώτα τον ίδιο τον εαυτό τους και να αντιμετωπί­ζουν με σεβασμό και αυτούς που σκέφτονται δια­φορετικά.

Ερώτηση: Κάθε τόσο ακούει κανείς ότι οι παθό­ντες της Ψυχιατρικής συνέχεια συγκρούονται και δεν είναι δήθεν σε θέση να συνεργαστούν. Δε νο­μίζετε ότι υπάρχουν αρκετές διαμάχες στα διεθνή κινήματα;

Απάντηση: Σε πολλούς από τους παλιούς ακτιβιστές είναι γνωστό ότι -αν θέλουν να έχουν κάποιο αποτέλεσμα και να αποσπούν τη συμπάθεια είτε των ψυχιάτρων είτε των θεραπευτών, των πολιτικών, της κοινής γνώμης ή οποιουδήποτε άλλου- μπορούν να είναι αξιόπιστοι μόνο όταν οι ίδιοι κά­νουν προσπάθειες για αλληλοκατανόηση. Διότι πώς αλλιώς βοηθούν την αλληλεγγύη μεταξύ τους όλες οι δομές που δημιουργούν, όταν με τον υπερτονισμό των διαφορών τους πριονίζουν διαρκώς τα βασικά τους στηρίγματα; Το γεγονός ότι οι πα­θόντες της Ψυχιατρικής ήταν αντικείμενο ψυχια­τρικής διάγνωσης και μεταχείρισης και είναι φο­ρείς μιας ψυχιατρικής σφραγίδας μπορεί να απο­τελεί ένα κοινό στοιχείο. Όμως οι ίδιοι είναι τόσο διαφορετικοί στην καταγωγή, στην πίστη, στις πο­λιτικές πεποιθήσεις και στις προσωπικές προτι­μήσεις, που το ψυχιατρικό αυτό κοινό στοιχείο -που πρωτίστως ορίζεται από εξωτερικούς παράγοντες- δεν θα μπορούσε από μόνο του να λύσει όλα τα προβλήματα της συνύπαρξης. Αν οι παθόντες της ψυχιατρικής επιθυμούν από οποιονδήποτε τον σεβασμό, θα πρέπει να σέβονται πρώτα τον ίδιο τον εαυτό τους και να αντιμετωπί­ζουν με σεβασμό και αυτούς που σκέφτονται δια­φορετικά. Όπως ακριβώς οι ανεξάρτητοι παθόντες της ψυχιατρικής απαιτούν δυνατότητες επιλογής στην περίπτωση που αναζητούν και χρειάζονται βοήθεια, έτσι οφείλουν να αναγνωρίσουν στον εαυτό τους το δικαίωμα να επιθυμούν και να επεξεργάζονται τη μορφή μιας αλλαγμένης ψυχιατρικής ή την εναλλακτική εκείνη λύση που θεωρούν ότι έχει νόημα γι’ αυτούς. Όταν η βάση είναι η αλλαγή στην κατεύθυνση περισσότερης ανθρωπιάς, νομικής ισό­τητας και καλύτερων συνθηκών διαβίωσης, γιατί θα έπρεπε οι διαφορετικές εμφάσεις να οδηγούν σε ανυπέρβλητες διαφορές; Μόνο από κοινού μπο­ρούν να επιβάλλουν τις απαιτήσεις τους. Μεταρρύθμιση και δημιουργία εντελώς νέων συστημά­των περίθαλψης δεν αλληλοαποκλείονται, αλλά καθορίζονται αμοιβαία. Ήδη στον όρο «Χρήστες και Επιζώντες της Ψυ­χιατρικής» είναι ορατή η σύγκρουση στο εσωτερι­κό μιας συνεργασίας, που βασίζεται σε διαφορετι­κές εμπειρίες και εκτιμήσεις. Ενώ οι «Χρήστες» για να ξεπεράσουν τα ψυχικά τους προβλήματα ορί­ζουν για τον εαυτό τους την εφαρμογή ψυχιατρι­κών μέτρων ως βοηθητική, οι «Επιζώντες» ανα­φέρονται σε εν δυνάμει απειλητικές για τη ζωή επιδράσεις των ψυχιατρικών ψυχοφαρμάκων και των ηλεκτροσόκ. Σε αυτή βέβαια την περίπτωση η συνεργασία ανθρώπων με τόσο διαφορετικές εμπειρίες και κρίσεις δεν μπορεί να εκτιμηθεί ως αρκετά υψηλή.

τρία παραδείγματα που αναδεικνύουν το διαδίκτυο σαν μέσο για το ξεκίνημα του ελέγχου από τους χρή­στες

Ερώτηση: Τι γίνεται με τον έλεγχο των χρηστών στην Ψυχιατρική;

Απάντηση: Πουθενά δεν είναι στόχος των μεταρ­ρυθμιστών ο έλεγχος από τους χρήστες. Γι’ αυτό μπορεί και πρέπει η ανάπτυξή του να ξεκινάει από τους ίδιους τους παθόντες. Θα σας αναφέρω τρία παραδείγματα που αναδεικνύουν το διαδίκτυο σαν μέσο για το ξεκίνημα του ελέγχου από τους χρή­στες. Το πρώτο παράδειγμα αναφέρεται στην αντί­σταση πολλών συνδέσμων παθόντων της ψυχια­τρικής και των υποστηρικτών τους ενάντια στην «Πρόταση Σύμβασης για την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και την αξιοπρέπεια αν­θρώπων που πάσχουν από πνευματικές αρρώστιες, ιδιαίτερα εκείνων που βρίσκονται σαν ακούσιοι ασθενείς στα ψυχιατρεία». Εδώ έγινε σαφής η αξία του διαδικτύου για τον έλεγχο από τους χρήστες. Η πρόταση για τη λεγάμενη Σύμβαση Ηθικής του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου του 2000 εμπεριέχει το ψυχιατρικό δικαίωμα για αναγκαστική νοσηλεία χω­ρίς προηγούμενη δικαστική απόφαση, τη χρήση ηλεκτροσόκ ακόμα και με βία και την αναγκαστική νοσηλεία ακόμα και στο σπίτι του ενδιαφερόμενου. Βέβαια επικράτησαν οι ψυχίατροι με το αίτημά τους να «ευλογηθούν» όλες αυτές οι παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όμως η διαμαρτυρία εμπόδισε για μεγάλο χρονικό διάστημα την επικύ­ρωση της σύμβασης και έγινε ξεκάθαρη η αντι­δραστική στάση των επιχορηγούμενων -από τις φαρμακευτικές εταιρείες- συνδέσμων συγγενών για τους οποίους μάλιστα δεν ήταν αρκετές αυτές οι εγγυήσεις της εξουσίας των ψυχιάτρων.

Το δεύτερο παράδειγμα, με θετικό μέχρι τώρα αποτέλεσμα, αναφέρεται στην αντίσταση ενάντια στην καθιέρωση στη Γερμανία του ψυχιατρικού δικαιώ­ματος για αναγκαστική νοσηλεία στο σπίτι. Εδώ κε­ντρικό ρόλο έπαιξε η ραγδαία διάδοση των επιστο­λών διαμαρτυρίας στα Μ.Μ.Ε. και στους πολιτικούς, όπως επίσης και η παράλληλη σύνοψη της συζή­τησης στην αυτοδιαχειριζόμενη σελίδα του Β.Ρ.Ε. που συμμετείχε και κατέγραφε τη διαμαρτυρία.

Τέλος, σαν τρίτο παράδειγμα, θέλω να αναφέ­ρω το Έγγραφο-Συναίνεσης που ψηφίστηκε στις 24 Απριλίου του 1999 στις Βρυξέλλες, στη διάρκεια του Συνεδρίου «Ισορροπημένη Προαγωγή της Ψυχικής Υγείας και της Ψυχιατρικής Φροντίδας» που διοργάνωσε η Π.Ο.Υ. και η Ε.Ε. Η «ανάπτυξη καινοτόμων και ευρέων, ιδιαίτερα ψυχιατρικο-πολιτικών, στρατηγικών με την εμπλοκή όλων των συμμετεχόντων, ειδικά των ενδιαφερομένων και του νοσηλευτικού προσωπικού όπως επίσης και την προσοχή στη συμβολή Μη κυβερνητικών Οργανώ­σεων και πολιτών» ήταν μία από τις εννέα βασι­κές αρχές για τον μελλοντικό ψυχιατρικό σχεδιασμό. Άλλες αρχές -σημαντικές όχι μόνο για την Ευ­ρώπη- ήταν η προαγωγή της αυτοβοήθειας και η ανάπτυξη νέων μη-στιγματιστικών (μη-ψυχιατρικών) προσεγγίσεων, καθώς επίσης και μία ψυχια­τρική νομοθεσία που να βασίζεται στα ανθρώπινα δικαιώματα και να τονίζει την ελεύθερη επιλογή μεταξύ διαφορετικών προσφορών μεταχείρισης.

Ερώτηση: Παίζει λοιπόν το διαδίκτυο έναν κεντρι­κό ρόλο στο κίνημα αυτοβοήθειας;

Απάντηση: Το ότι το διαδίκτυο μπορεί να είναι απλά ένα μέσο για τους στόχους μας θα έπρεπε να είναι ξεκάθαρο σε όλους. Δεν αντικαθιστά την άμε­ση επικοινωνία ούτε και την προσωπική αντιπαράθεση με τους εαυτούς μας στην Αυτοβοήθεια ή σε άλλες δράσεις, όταν μάλιστα χρειάζεται να εντο­πίσουμε και να επεξεργαστούμε τα προβλήματα που οδήγησαν στην ψυχιατρικοποίηση.

Αυτή η κατάσταση της σύγκρουσης μπορεί να καταλαγιάσει μακροπρόθεσμα, μόνο όταν οι καταναλωτές ψυχοφαρμάκων όπως και οι άνθρωποι στους οποίους οι ουσίες αυτές χορηγούνται βίαια εξασφαλίσουν δικαιώματα ελεύθερα από διαγνώ­σεις, εύκολη πρόσβαση για αποζημίωση σε περί­πτωση ανάγκης, δικαίωμα σε βοήθεια χωρίς ψυ­χοφάρμακα και εναλλακτική προσφορά κατάλληλης, μη ψυχιατρικής, βοήθειας.

Ερώτηση: Ας επιστρέψουμε όμως στις ανισότητες και στις διαφορετικές αντιλήψεις μεταξύ των πα­θόντων στον κόσμο, εκ των οποίων άλλοι θέλουν να καταργήσουν την ψυχιατρική και άλλοι μόνο να τη μεταρρυθμίσουν. Συμβαδίζουν αυτά τα δύο;

Απάντηση: Το γεγονός ότι τα αγαθά αυτού του κό­σμου μοιράζονται εντελώς άνισα και ότι οι άνθρωποι είναι διαφορετικοί, ακόμα και στις εμπει­ρίες τους με την ψυχιατρική -μια και οι συγκρούσεις τους και η συνύπαρξή τους με αυτές είναι τόσο διαφορετικές όσο και οι βιογραφίες και τα αποθέματά τους- δεν κάνει τη συζήτηση για τις διαφορές λιγότερο σημαντική από τη συζήτηση για τα κοινά σημεία. Οι παθόντες θα πρέπει να γνωρί­ζουν τις εντάσεις, στις οποίες οδηγούν οι φθορο­ποιές παρεξηγήσεις και οι καυγάδες μέσα στο κίνημά τους. Από τη μια μεριά βρίσκονται οι ατομι­κές ανάγκες του καθένα -όπου ο ορισμός των συ­γκρούσεων, των αναγκών και ρίσκων του ανήκει- και από την άλλη ο κίνδυνος που προέρχεται από τις αξιώσεις για εξουσία της βιολογικής ψυχιατρι­κής, των ανεύθυνων πολιτικών και των κερδο­σκοπικών φαρμακοβιομηχανιών.

Αυτή η κατάσταση της σύγκρουσης μπορεί να καταλαγιάσει μακροπρόθεσμα, μόνο όταν οι καταναλωτές ψυχοφαρμάκων όπως και οι άνθρωποι στους οποίους οι ουσίες αυτές χορηγούνται βίαια εξασφαλίσουν δικαιώματα ελεύθερα από διαγνώ­σεις, εύκολη πρόσβαση για αποζημίωση σε περί­πτωση ανάγκης, δικαίωμα σε βοήθεια χωρίς ψυ­χοφάρμακα και εναλλακτική προσφορά κατάλληλης, μη ψυχιατρικής, βοήθειας. Αν χρησιμοποιηθεί σω­στά το διαδίκτυο μπορεί να βοηθήσει σε αυτό, ανε­ξάρτητα από το αν οι παθόντες της ψυχιατρικής βρί­σκονται φυλακισμένοι σε ένα κοτέτσι στην Αφρική, καθηλωμένοι σε ένα κρεβάτι στην Αυστρία, σε ένα κλουβί στην Ινδία, σε έναν θάλαμο απομόνωσης στην Αυστραλία ή στο ίδιο τους το σώμα εξαιτίας μιας νευροληπτικής ένεσης μακράς διάρκειας.

μου προκαλεί φρίκη όταν βλέπω ότι οι ψυχία­τροι σχεδιάζουν την εξωνοσοκομειακή αναγκαστι­κή νοσηλεία, τη χρήση υψηλού κινδύνου ψυχοφαρμάκων, τη χημική μεταχείριση παιδιών κ.ο.κ. Έτσι, λοιπόν, θα συνεχίσω όσο μπορώ.

Ερώτηση: Επιτρέψτε μου μερικές περισσότερο προ­σωπικές ερωτήσεις. Δε συναντάμε πολλούς παθόντες της Ψυχιατρικής που να είναι επί τόσα χρόνια δραστήριοι. Αγώνας για πρόσβαση στους ιατρικούς φακέλους, Irren-Offensive, Αντιψυχιατρικές Εκδό­σεις, Σπίτια Φυγής, Ευρωπαϊκό Δίκτυο κ.α. Είναι μερικοί σημαντικοί σταθμοί μιας πάνω από 25 χρό­νια διαδρομής που σημαδέψατε με τη δράση σας.

Aπάντηση: Για λίγα πράγματα μετανιώνω, τελικά για τίποτα, διότι λάθη και λαθεμένες επενδύσεις σε ενέργεια αξίζουν· τουλάχιστον τότε όταν βγάζει κανείς τα σωστά συμπεράσματα. Φυσικά υπάρχουν και απογοητεύσεις, θυμοί, ήττες, γιατί και στο κί­νημα αυτοβοήθειας υπάρχουν άτομα που είναι κα­λύτερα να τα προσπερνάει κανείς. Για το τι απέγι­νε η Irren-Offensive της οποίας το 1989 ήμουν συνιδρυτής και το 1989 εγκατέλειψα, με πονάει ακόμα. Κατέληξε σε ένα τσούρμο από δογματικούς άνδρες που δεν επιτρέπουν σε αυτούς που έχουν διαφορετική άποψη να έχουν λόγο. Το ότι παθό­ντες της Ψυχιατρικής δεν είναι -επειδή απλά και μόνο πέσανε κάποτε στα χέρια ψυχιάτρων- οι κα­λύτεροι από αυτό και μόνο άνθρωποι, το διαπί­στωσα αρκετά έγκαιρα και τις δύσκολες ενέργειες τις συζητούσα πάντα μέσα σε έναν απόλυτα έμπι­στο κύκλο. Σε ό,τι αφορά τη συναναστροφή με τους ανθρώπους και την εκτίμηση των δράσεων προ­σανατολίζομαι στις θετικές πλευρές ακόμα και όταν αυτές είναι ελάχιστες. Όμως στον κύκλο των παθόντων της ψυχιατρικής γνώρισα θαυμάσιους αν­θρώπους, απέκτησα φίλους πέρα από τον Ειρηνι­κό και στην άλλη πλευρά της υδρογείου, την Αυ­στραλία. Σε αυτούς τους κύκλους γνώρισα την αγαπημένη μου και η κατά κανόνα θετική επανατροφοδότηση από παθόντες με ενδυναμώνει κάθε τόσο για να συνεχίσω.

Όταν άνθρωποι, ακόμα και από το εξωτερικό, μου τηλεφωνούν για να μου πουν ότι τους αρέ­σουν τα βιβλία μου αυτό μου κάνει καλό. Φυσικά κέρδισα ο ίδιος πολλά από τη δραστηριοποίησή μου. Δεν ξαναμπήκα ξανά στα ψυχιατρεία και αντ’ αυτού ταξίδεψα σαν σύνεδρος σε πολλές χώρες του κόσμου και γνώρισα ενδιαφέροντες ανθρώ­πους. Αυτό με ικανοποιεί αλλά δεν μου αρκεί, για­τί μου προκαλεί φρίκη όταν βλέπω ότι οι ψυχία­τροι σχεδιάζουν την εξωνοσοκομειακή αναγκαστι­κή νοσηλεία, τη χρήση υψηλού κινδύνου ψυχοφαρμάκων, τη χημική μεταχείριση παιδιών κ.ο.κ. Έτσι, λοιπόν, θα συνεχίσω όσο μπορώ.

Τα ψυχιατρικά ψυχοφάρμακα, ιδιαίτερα τα νευροληπτικά, δε δρουν θεραπευτικά, αλλά επηρεάζουν τη διεργασία των νευροδιαβιβαστών με την έννοια ότι προκαλούν δευτερεύουσες ασθένειες, όπως για παράδειγμα η παρκινσοειδής, η συμπτωματολογία της ασθένειας του Πάρκινσον.

Ερώτηση: Τα ψυχοφάρμακα, είναι τελικά φάρμακα, είναι θεραπευτικά μέσα; Το βιβλίο σας «Χημικό Φίμωτρο-Γιατί οι ψυχίατροι χορηγούν νευροληπτικά», που κυκλοφόρησε το 1986, βοήθησε τότε καθοριστικά πολλούς από εμάς τους κριτικά σκεπτόμενους επαγγελματίες να κατανοήσουμε την ψυχιατρική βία με τη μορφή της χορήγησης ψυχοφαρμάκων. Σή­μερα μιλάμε για «Σταματάμε τα Ψυχοφάρμακα». Πώς εξελίσσεται αυτή η συζήτηση στους κόλπους των ανθρώπων με ψυχιατρική εμπειρία;

Απάντηση: Υπάρχουν πολλοί ορισμοί για το πότε μια ουσία είναι θεραπευτική και πότε δηλητήριο. Είναι γνωστό ότι και δηλητήρια μπορούν να χρησιμο­ποιηθούν σαν θεραπευτικές ουσίες. Τα ψυχιατρικά ψυχοφάρμακα, ιδιαίτερα τα νευροληπτικά, δε δρουν θεραπευτικά, αλλά επηρεάζουν τη διεργασία των νευροδιαβιβαστών με την έννοια ότι προκαλούν δευτερεύουσες ασθένειες, όπως για παράδειγμα η παρκινσοειδής, η συμπτωματολογία της ασθένειας του Πάρκινσον. Αυτές οι ασθένειες, που προκαλούνται συνειδητά, καταπιέζουν ένα μετατοπισμένο τρόπο αίσθησης και ζωής και τον οδηγούν έτσι στην εξαφάνιση. Κανένας λογικός άνθρωπος δε μιλάει για θεραπεία, υπάρχουν μάλιστα και ορισμέ­νοι ψυχίατροι που το βλέπουν έτσι. Στο βιβλίο μου «Ομορφη Νέα Ψυχιατρική» του 1996, που είναι μία δίτομη επικαιροποιημένη έκδοση του «Χημικό Φί­μωτρο», έχω καταγράψει μία σειρά από αναφορές ψυχιάτρων και φαρμακολόγων. Σύμφωνα με αυ­τές τις καταγραφές σε μία σειρά από ψυχιάτρους είναι άκρως προβληματική η θέση ότι τα χαρακτη­ριζόμενα ως «αντιψυχωτικά φάρμακα» επιδρούν άμεσα στις ψυχώσεις -ανεξάρτητα από το τι εννο­εί κανείς με αυτά τα κουραφέξαλα. Σε εσωτερικές αναφορές προειδοποιούν μάλιστα για την παρα­νόηση που εμπεριέχεται στην έννοια «αντιψυχωτικό»: πρόκειται μόνο για την αντιμετώπιση ενός ερε­θίσματος, χωρίς καμία αιτιώδη επίδραση στην ψυ­χή. Η έννοια της αντιψυχωτικής επίδρασης είναι αμφισβητούμενη γιατί προσεγγίζει την απίθανη υπό­θεση ότι τα νευροληπτικά επιδρούν «…ανεξάρτητα από την καταπραϋντική και χαλαρωτική τους δρά­ση και διαφορετικά άμεσα στην ψύχωση. Η επί­δραση των νευροληπτικών δεν εξαρτάται άμεσα από το από ποια ψυχική αρρώστια πάσχει ο θερα­πευόμενος. Τα νευροληπτικά δεν είναι εξειδικευ­μένες θεραπευτικές ουσίες για συγκεκριμένες ασθένειες με συγκεκριμένη αιτιολογία». Αυτό το έλεγε ο διεθνώς γνωστός Ελβετός ψυχίατρος Mnanfred Bleuler.

Ο Wolfgang Thiele προειδοποι­ούσε στο περιοδικό Arzneimittel-Forschung ότι «η ψυχοφαρμακευτική θεραπεία δεν είναι σε θέ­ση να θεραπεύει τις ψυχώσεις παρά μόνο να επη­ρεάζει την παραίτησή τους». Στην Therapiewoche έγραφε: «Γνωρίζουμε ότι τα ψυχοφάρμακα σαν τέ­τοια δεν επιδρούν στις ψυχώσεις, αλλά επιτίθενται στις εγκεφαλικές δομές.». Ο O. H. Arnold και οι συνάδελφοί του από την Πανεπιστημιακή Κλινική της Βιέννης έγραφαν ήδη το 1960: «Με κανέναν τρόπο δεν είναι σε θέση τα νευροληπτικά να επιδράσουν εξειδικευμένα στη διεργασία της ασθέ­νειας». Ακόμα μερικά αποσπάσματα από γιατρούς και φαρμακολόγους:

«Η αντιμετώπιση σχιζοφρενικών ψυχώσεων με νευροληπτικά δε σημαίνει κα­μία θεραπεία, καμία εξάλειψη δευτερευόντων συ­μπτωμάτων και καμία ανάρρωση».

«Σύμφωνα με τις μέχρι τώρα ειδικές αναφορές πρέπει να τονι­στεί ότι η νευροληπτική επίδραση από τη φύση της είναι ακαθόριστη. Ψυχοπαθολογικά σύνδρομα μπο­ρούν μέσω αυτής να αντισταθμιστούν, αλλά όχι να αντιμετωπιστούν αιτιατά».

«Δεν έχουμε καμία έν­δειξη για το ότι η βασική σχιζοφρενική διαδικασία επηρεάζεται άμεσα, όταν μάλιστα με τη μείωση της δόσης -όπως είναι γνωστό- οδηγείται κανείς στην επανεμφάνιση των συμπτωμάτων, αν στο μεταξύ δεν καταλάγιασε η ώθηση ή δεν έτυχε λίγο ή πο­λύ επεξεργασίας».

Τις πηγές και τα αποσπάσματα μπορείτε να τα βρείτε στο βιβλίο «Όμορφη Νέα Ψυχιατρική», όπου μπορείτε να διαβάσετε ένα σωρό πειράματα σε ζώα και αυτοπειράματα ψυχιάτρων. Τα ψυχοφάρμακα σε αυτούς δεν επιδρούν διαφορετικά από ότι σε μας.

Τελευταία, η μοντέρνα ψυχιατρική δράση έγκει­ται στο να κάνουν σωματικά υγιείς ανθρώπους άρρωστους με -τα ονομαζόμενα«φάρμακα» -τοξικές συνθετικές ουσίες. Τα νευροληπτικά μετατρέπουν «τους ψυχιατρικούς κατά έναν τρόπο νευρολογικούς ασθενείς, με την εικόνα και την αναπηρία του ασθενή του Πάρκινσον» ή «μετατρέ­πουμε με τα ηλεκτροσόκ τον ψυχικά πάσχοντα πα­ροδικά σε έναν εγκεφαλικό-οργανικά ασθενή πιο γενικευμένα αλλά συντομότερα από ό,τι στη φαρ­μακοθεραπεία». Αυτά δεν είναι θέσεις αντιψυχιατρικά προσανατολισμένων επικριτών του ψυχια­τρικού μοντέλου, αλλά είναι λέξεις του Γερμανού κοινωνικού Ψυχιάτρου Klaus Dörner που παρε­μπόδισε σταθερά την ανερχόμενη στη Γερμανία κρι­τική στις συνθετικές ουσίες από κριτικά σκεπτόμενους εργαζόμενους στην ψυχιατρική. Τελικά, η κοι­νοτική συνέχεια της χορήγησης ψυχοφαρμάκων και η διασφάλιση της διάρκειάς της αποτελεί τη βάση της Κοινοτικής Ψυχιατρικής.

Αποκαλυπτικές ψυχοθεραπευτικές δια­δικασίες εμποδίζονται από την αρχή εξαιτίας της χρήσης ψυχοφαρμάκων.

Ερώτηση: Τι απαντάτε στο επιχείρημα ότι τα ψυ­χιατρικά ψυχοφάρμακα διευκολύνουν την ψυχοθε­ραπεία;

Απάντηση: Αποκαλυπτικές ψυχοθεραπευτικές δια­δικασίες εμποδίζονται από την αρχή εξαιτίας της χρήσης ψυχοφαρμάκων. Αυτοθεραπευτικές δυνά­μεις καταπιέζονται και αναστέλλονται οι ψυχωτικές διεργασίες. Σε αυτό το αποτέλεσμα κατέληξαν ψυ­χίατροι -όπως ο Klaus Ernst από την πανεπιστη­μιακή κλινική της Ζυρίχης- οι οποίοι έκαναν συ­στηματικά πειράματα στις αρχές της δεκαετίας του ’50 του προηγούμενου αιώνα με το νευροληπτικό πρωτότυπο Chlorpormazin (Largactil). Μετά από τεστ στον εαυτό του και τη γυναίκα του, Cecil, ανα­φέρθηκε στο δίκοπο χαρακτήρα της μοντέρνας νευ­ροληπτικής μείωσης των συμπτωμάτων. Η λε­πτομερειακή του περιγραφή επιτρέπει να δούμε για­τί οι πιθανότητες για μια επιτυχή -αποκαλυπτική των συγκρούσεων ψυχοθεραπεία- με ψυχιατρικά ψυχοφάρμακα, ιδιαίτερα νευροληπτικά, πρέπει να αντιμετωπίζεται κριτικά. Λέει λοιπόν ο Ernst:

«[…] Για μας το κύριο βάρος βρίσκεται στην πα­ραγωγή -όσο μέχρι σήμερα γνωρίζουμε- ενός αναστρέψιμου τοπικού εγκεφαλικού ψυχοσύνδρομου (τα συμπτώματα που είναι γνωστά από τη λευ­κοτομή χαρακτηρίζονται από αντιανασταλτική και άστοχη παρορμητική συμπεριφορά, όπως επίσης απάθεια, απώλεια πρωτοβουλιών, κόπωση, συ­ναισθηματική αδιαφορία και ισοπέδωση, εφορική αδυναμία κρίσης, έλλειψη διακριτικότητας, εγω­κεντρισμός). Από αυτό προκύπτει και το ερώτημα της σχέσης της συνοδευτικής εργασιοθεραπείας και ψυχοθεραπείας.

Αναφορικά με την πρώτη μπορούμε να είμαστε σύντομοι. Η θεραπεία με Largactil συνάδει θαυμάσια με τη ρουτίνα της εργασιοθεραπείας. Οι ασθε­νείς σηκώνονται ήδη μετά από λίγες μέρες και συμμετέχουν στην εργασία χωρίς ιδιαίτερες ορθοστατικές ενοχλήσεις, που προκύπτουν από την όρ­θια σωματική στάση. Φυσικά πρόκειται για ελαφριές δουλειές κάτω από νοσηλευτικό έλεγχο.

Το πρόβλημα της συσχέτισης με την ψυχοθε­ραπεία είναι πιο σύνθετο. Αν θυμηθούμε τα πειρά­ματα στον ίδιο μας τον εαυτό σε καμιά περίπτωση δε μπορούμε να σκεφτούμε μια ψυχοθεραπεία σε μας τους ίδιους (…). Εκτός αυτού θα πρέπει να κά­νουμε μία διάκριση μεταξύ της καθοδηγούμενης και αναπτυσσόμενης ψυχοθεραπείας. Για την πρώ­τη η χαλαρωτική επίδραση του φαρμάκου αποτε­λεί μια καλή προϋπόθεση. Μας είναι όμως καθα­ρό ότι η ουσία καταστέλλει το σύνολο και όχι την άρρωστη πλευρά. Μία τέτοια συνολική καταστολή μπορεί να συμπεριλάβει και παρορμήσεις που προ­κύπτουν από αυτοθεραπευτικές τάσεις. Μεμονω­μένα μη ελεγχόμενες, βέβαια, εντυπώσεις σε οξεί­ες καταστάσεις επέτρεψαν να διατυπώσουμε το ερώτημα αν κάτω από τη φαρμακευτικά προκαλούμενη κατάσταση απάθειας μπορεί να προκληθεί μία στασιμότητα της ψυχωτικής εξέλιξης, που να αφορά όχι μόνον στην επανεμφάνιση αλλά και στην παλινδρόμηση […]».

Βασικά οι ψυχολόγοι έπρεπε να γνωρίζουν ότι δεν είναι εφικτή μια ουσιαστική θεραπεία όταν οι πελάτες τους είναι υπό την επήρεια ουσιών που μεταβάλλουν την προσωπικότητα, όπως ψυχοφάρμακα, αλκοόλ, χασίς ή ο,τιδήποτε άλλο.

Ερώτηση: Ποια είναι η γνώμη σας για τα μοντέρνα ψυχοφάρμακα, όπως π.χ. τα άτυπα νευροληπτικά;

Απάντηση: Ό,τι ίσχυε για το πρώτο νευροληπτικό, τη χλωροπρομαζίνη, δηλαδή τη συναισθηματική απάθεια και τη δημιουργία ενός τεχνητού «παχέως δέρματος», ισχύει στην ουσία και για τα νέα χλωζαπινούχα, τα λεγάμενα άτυπα νευροληπτικά. Η δράση και αυτών βασίζεται στη διαταραχή και διαμόρφωση κεντρικών νευρικών και ενδοψυχικών διεργασιών, όπως τις χαρακτήρισε ο Ernst. Γενικά θα πρέπει να αναμένουμε ότι με τη συνεχι­ζόμενη έγκριση χλωζαπινούχων νευροληπτικών, η λίστα των γνωστών κινδύνων και βλαβών θα αυξάνεται. Γι’ αυτό βέβαια θα χρειαστεί ένας σημαντικός αριθμός παθόντων, οι οποίοι θα επιτρέ­ψουν να βάλουν στο σώμα τους αυτές τις ουσίες.

Για το θέμα «Ρίσκα και βλάβες των λεγάμενων άτυπων νευροληπτικών» ο Gerhard Ebner, πρόε­δρος της ελβετικής Ένωσης Διευθυντών Γιατρών και μέλος του Advisor Board της Janssen Cilag, ήδη με την εισαγωγή του Risperdal Consta το 2003 μας είπε: «Δεν πρόκειται για λιγότερες πα­ρενέργειες, αλλά για διαφορετικές, οι οποίες όμως μπορούν παρομοίως να είναι πολύ καθοριστικές, ακόμα και όταν δε γίνονται άμεσα αντιληπτές, λό­γος για τον οποίο οι ασθενείς μπορούν να κινητο­ποιηθούν ευκολότερα στη λήψη αυτών των αντιψυχωτικών διότι δεν εμφανίζονται ή δεν εμφανί­ζονται τόσο έντονα οι πρώιμες δυσκινησίες, οι εχτραπυραμιδικές παρενέργειες».

Ορισμένες μάλιστα από αυτές τις νέες ουσίες αποσύρθηκαν από την αγορά εξαιτίας θανατηφό­ρων ρίσκων. Η Eli Lilly αναφέρει ότι το 2005 διέ­θεσε 690 εκατομμύρια δολάρια για να αποζημιώ­σει ασθενείς που εξαιτίας του Zyprexa έγιναν δια­βητικοί και οι οποίοι άσκησαν προσφυγές και διεκδίκησαν αποζημιώσεις.

Ας επιστρέψουμε όμως στο θέμα της διακοπής. Εξαιτίας των άπειρων βλαβών που προκαλούν τα ψυχιατρικά ψυχοφάρμακα, ιδιαίτερα τα νευροληπτι­κά, το ζήτημα της διακοπής είναι μεγάλης σημασίας, ανεξάρτητα φυσικά από το ότι υπάρχουν πα­θόντες που αποφάσισαν για τον εαυτό τους να τα παίρνουν. Βέβαια, πρέπει κανείς να ασχοληθεί με το ερώτημα πως μπορεί να σταματήσει αυτές τις ουσίες. Μάλιστα όσο πιο νωρίς τόσο καλύτερα, ιδι­αίτερα όταν σκέφτεται κανείς γυναίκες που θέλουν να αποκτήσουν παιδιά και δεν θέλουν να εκθέσουν κατά την εγκυμοσύνη τα μωρά τους σε κινδύνους ή να τα εκθέσουν σε αλλαγές των υποδοχέων που προκαλούνται από τα νευροληπτικά και που με τον καιρό προκαλούν, ενισχύουν ή χρονιοποιούν ψυ­χώσεις, ή ακόμα τις αλλαγές στις τιμές στο συκώτι ή στη λειτουργία της καρδιάς που σε έρευνες που γίνανε εμφανίζονται σε μία συχνότητα 100%.

Ένα μεγάλο θέμα. Το 1998 εξέδωσα ένα βιβλίο -το πρώτο στον κόσμο με αυτήν την θεματική- με τίτλο «Σταματάμε τα ψυχοφάρμακα. Επιτυχής δια­κοπή των νευροληπτικών, αντικαταθλιπτικών, λιθίου, καρμπαπαζεπίνης, ηρεμιστικών». Προετοι­μάζω την τρίτη έκδοση. Το βιβλίο μεταφράστηκε και στα αγγλικά, θα μεταφραστεί στα ιταλικά και αν δεν υπήρχε το πρόβλημα με τα μεταφραστικά έξο­δα θα εκδιδόταν και σε πολλές άλλες χώρες. Το βιβλίο πουλάει και ο κύκλος των πιθανών αγορα­στών αυξάνεται χάρη στις προσπάθειες των ψυ­χιάτρων. Ενδιαφέρει τους παθόντες της ψυχιατρι­κής και τους συγγενείς τους στο βαθμό που με ανοικτά μάτια αντιλαμβάνονται τις σωματικές αλ­λαγές που προκαλούν τα ψυχοφάρμακα. Δε μπο­ρεί να παραβλέψει κανείς πόσο παχαίνουν οι άν­θρωποι που παίρνουν Zyprexa, πράγμα που είναι άκρως επικίνδυνο για την καρδιά και το κυκλο­φορικό, για να αναφέρουμε ένα μόνο παράδειγμα. Θα ήθελα όμως να αναφερθώ και στην αυτοκτονική δράση των νευροληπτικών. Η αυτοκτονία είναι η πρώτη αιτία θανάτου για ανθρώπους με τη διάγνωση «σχιζοφρένεια» και οι άνθρωποι αυτοί παίρνουν όλοι νευροληπτικά. Αυτό θα πρέπει να μας κάνει να σκεφτούμε. Αναφέρομαι και σε αυτό στο βιβλίο μου «Schone Neue Psychiatrie». Η συγγραφή και έκδοση βιβλίων εξελίχθηκε σε επαγ­γελματική μου δραστηριότητα, αλλά με βιβλία μπο­ρεί κανείς να επικοινωνήσει περιεχόμενα και μη­νύματα. Αν με προσκαλέσετε μπορώ, όμως, να έρ­θω στην Ελλάδα και να σας τα διηγηθώ.

Η επαγγελματοποίηση της αυτοβοήθειας

Ερώτηση: Είμαστε μάρτυρες μιας πρακτικής επαγγελματοποίησης της αυτοβοήθειας, ήδη από το ξε­κίνημά της. Πρώτον, πώς το εξηγείτε αυτό και δεύτερον, γιατί οι ψυχο-επαγγελματίες έχουν προ­βλήματα με το δικαίωμα αυτοπροσδιορισμού των ψυχικά πασχόντων;

Aπάντηση: Η επαγγελματοποίηση της αυτοβοήθει­ας θα ήταν καλή αν αυτό σήμαινε τη χρηματοδότηση θέσεων εργασίας, εναλλακτικών δομών και κέντρων αυτοβοήθειας που να διευθύνονται από τους άμεσα ενδιαφερόμενους. Στη Γερμανία, οι επαγγελματίες αρπάζουν όλα τα λεφτά για να κά­νουν αυτοί προγράμματα αυτοβοήθειας για ενδια­φερόμενους, μία καθεαυτού αντίφαση με την οποία βέβαια ζουν μια χαρά αφού τσεπώνουν όλα τα χρή­ματα. Η διαδικασία αυτή μπορεί να χαρακτηριστεί σαν μία διαρκής εξαπάτηση, βέβαια το εννοώ περισσότερο με ηθικούς παρά με ποινικούς όρους. Από την άλλη βέβαια δεν μπορώ να αποκλείσω, με όρους του αστικού δικαίου, μια αλλότρια προς τους αρχικούς σκοπούς χρησιμοποίηση των χρημάτων. 

Το 2005, υποβάλλαμε μία πρόταση για τη χρη­ματοδότηση ενός προγράμματος για την καταπολέμηση των διακρίσεων ενάντια στους ανάπηρους και τους λεγάμενους ψυχικά ανάπηρους, όπου κα­τά κανόνα εννοούνται οι παθόντες της ψυχιατρι­κής. Μία από τις οδηγίες ήταν ότι οι ίδιοι οι εν­διαφερόμενοι αιτούνται και διαχειρίζονται τα χρή­ματα και επίσης ότι υλοποιούν μετά τα αντίστοιχα προγράμματα. Τα λεφτά τα πήρε η Mental Health Europe, ένας σύνδεσμος ψυχοκοινωνικών φορέ­ων με τον οποίο βέβαια οι παθόντες της ψυχιατρι­κής δεν έχουν καμία σχέση. Μπορούσε να χρημα­τοδοτηθεί μόνο ένας σύνδεσμος ανά τομέα. Έτσι λοιπόν οι επαγγελματίες του Mental Health Europe μπορούν τώρα να οργανώνουν τα ωραία τους συ­νέδρια, να ταξιδεύουν εδώ και εκεί και να εκδί­δουν πολύχρωμα φυλλάδια. Εμείς από το Ευρω­παϊκό Δίκτυο φύγαμε, για ακόμα μια φορά, με άδει­ες τσέπες. Τη μοναδική επαγγελματοποίηση τη βλέπω εγώ στην κατάσχεση χρημάτων σε βάρος των άμεσα ενδιαφερομένων. Οι επαγγελματίες θα έπρεπε να ντρέπονται να τσεπώνουν όλους τους διαθέσιμους πόρους. Γι’ αυτό όμως χρειάζεται και το αίσθημα της ντροπής.

Στο δεύτερο ερώτημα σχετικά με το πρόβλημα αυτοπροσδιορισμού ψυχικά πασχόντων και άλλων παθόντων της ψυχιατρικής: Πρόκειται για την εξου­σία, για τους πολύξερους και την ενίσχυση της αυ­τοπεποίθησής τους σε βάρος των άλλων. Οι επαγ­γελματίες είναι συχνά απλά κακομοίρηδες. Αναφέρομαι στους ψυχίατρους στους οποίους παρατηρούμε το μεγαλύτερο ποσοστό αυτοκτονιών ή στους ψυχολόγους που συχνά, ευτυχώς όχι πά­ντα, μπορεί να είναι και γελοίες φιγούρες.

Δε μπορώ βέβαια να μην αναγνωρίσω ότι υπάρ­χει μία βελτίωση. Στα πλαίσια ενός ευρωπαϊκού προγράμματος, όπου επεξεργάστηκαν μέτρα για την υπέρβαση των διακρίσεων σε βάρος των παθόντων της ψυχιατρικής στον ιατρικό και ψυχια­τρικό τομέα, προτάθηκε να συμπεριληφθούν οι εν­διαφερόμενοι στην εκπαίδευση όλων των επιπέ­δων, σε πανεπιστήμια και σε τεχνολογικά ιδρύματα. Δημιουργήθηκε μάλιστα και μία όμορφη αφίσα που θα έπρεπε να διανεμηθεί σε όλες τις συμμετέχουσες χώρες. Από τότε που δημιουργήθηκε δε δια­νεμήθηκε· προσκλήσεις σε πανεπιστήμια δεν υπάρ­χουν και αν κάτι προκύψει οι κύριοι καθηγητές και οι κυρίες καθηγήτριες επιθυμούν να συμμετάσχουμε εμείς αμισθί στα μαθήματά τους, ενώ αυ­τοί κερδίζουν -τουλάχιστον εκτός Ελλάδας- αρ­κετά, ώστε να μπορούν να δώσουν κάτι από αυτά. Εμείς οι παθόντες πρέπει να τα κάνουμε όλα τζά­μπα, μία συνέχιση των διακρίσεων.

Λεφτά και Δικαιώματα, αυτό είναι ση­μαντικό για τους παθόντες της ψυχιατρικής. Και εί­ναι καλό που υπάρχουν ομάδες αυτοβοήθειας που μπορούν να ανταλλάσσουν απόψεις ελεύθερες από την ψυχιατρική ανάμειξη.

Ερώτηση: Από τις αρχές της δεκαετίας ακούμε θε­ωρίες και παρακολουθούμε πρακτικές που αναφέρονται στο λεγόμενο Τριάλογο. Δεν θα πρέπει να εκπλαγούμε αν στο μέλλον ακούσουμε για Multi- ή Πολύλογο. Από τα κείμενά σας προκύπτει μία κρι­τική θέση απέναντι σε αυτό. Μπορείτε σύντομα να το σχολιάσετε;

Απάντηση: Τρια-, Τετρα- και Πολύλογος είναι ανόη­τες κατασκευές λέξεων. Ο διάλογος, η συνομιλία αρκεί. Μια και το «δια-» προέρχεται από τα ελλη­νικά, δε χρειάζεται να το αναλύσω περισσότερο. Στον ψυχιατρικό «Τριάλογο» θα έπρεπε να έρθουν σε συζήτηση επαγγελματίες ψυχικής υγείας, παθόντες της ψυχιατρικής και συγγενείς. Οι ρόλοι βέ­βαια είναι μοιρασμένοι από την αρχή. Οι παθόντες της ψυχιατρικής επιτρέπεται να παρουσιάζουν τον εαυτό τους σαν περιπτώσεις, οι επαγγελματίες γνωρίζουν καλά πως θα τους σχολιάσουν και πως θα τους αξιολογήσουν και οι συγγενείς μπορούν να εξοργίζονται για το πόσο άσχημα είναι τα πράγ­ματα με τα παιδιά τους. Το ότι άνθρωποι από δια­φορετικές ομάδες θα έπρεπε να συνομιλούν και να δρουν είναι αυτονόητο, θα έπρεπε όμως να ξεπεραστεί η κατανομή ρόλων. Σε αυτές τις ομάδες του Τριαλόγου αυτό δεν ισχύει αποδεδειγμένα. Οι επαγγελματίες αποφασίζουν τι θα συζητηθεί. Οι εν­διαφερόμενοι δεν έχουν να πουν πολλά.

Εγώ ο ίδιος εργάζομαι εδώ και χρόνια σε μι­κτούς συλλόγους, για παράδειγμα στο «Σύλλογο για την Προστασία από την Ψυχιατρική Βία», ο οποί­ος ίδρυσε το Σπίτι Φυγής στο Βερολίνο και μετά στο σύλλογο «Για Όλες τις Περιπτώσεις». Εδώ προσφέρουμε μεταξύ άλλων επιμόρφωση και υλο­ποιούμε διάφορα ερευνητικά προγράμματα υπό το πρίσμα των ενδιαφερομένων. Στο σύλλογο είμα­στε παθόντες, άνθρωποι με επαγγελματική εκπαί­δευση στον ψυχοκοινωνικό τομέα και συγγενείς. Ορισμένοι παθόντες είναι πτυχιούχοι πανεπιστημί­ου· τα όρια είναι ρευστά. Σε εμάς όμως δε συνηθίζεται να δικαιολογούνται οι γνώμες μας από το γεγονός και μόνον ότι είμαστε παθόντες και γι’ αυ­τό έχουμε δίκιο, ή από αυτό που σπουδάσαμε και γι’ αυτό έχουμε δίκιο, ή να γενικεύουμε χονδροειδώς την προσωπική μας εμπειρία. Μετράνε μόνο τα ουσιαστικά επιχειρήματα, όλα τα άλλα είναι γε­λοία. Εξάλλου έχουμε μια 30ετή αντιψυχιατρική δράση πίσω μας· την ετικετοποίηση την απορρί­πτουμε ριζικά. Δεν εκτιμώ καθόλου τον ψυχιατρι­κό Τριάλογο. Λεφτά και Δικαιώματα, αυτό είναι ση­μαντικό για τους παθόντες της ψυχιατρικής. Και εί­ναι καλό που υπάρχουν ομάδες αυτοβοήθειας που μπορούν να ανταλλάσσουν απόψεις ελεύθερες από την ψυχιατρική ανάμειξη.

Ερώτηση: Τι εννοείτε με τον όρο αντιψυχιατρική πράξη;

Απάντηση: Εννοώ με αυτό τη δράση που βασίζεται στη διαπίστωση ότι:

α) η Ψυχιατρική, σαν θετικιστική επιστήμη, δε μπορεί να ανταποκριθεί στο αί­τημα να λύσει ψυχικά προβλήματα που από τη φύ­ση τους είναι κύρια κοινωνικά,

β) ότι η διάθεση και η άσκηση της βίας από την ψυχιατρική αποτε­λούν μια απειλή και

γ) ότι η Διαγνωστική της -ένας τρόπος σκέψης σε χαρτόκουτα και με προκατασκευασμένες απόψεις- μετατοπίζει την προ­σοχή από τα πραγματικά προβλήματα κάθε αν­θρώπου.

Με αυτό εννοώ τη στράτευση για τη δη­μιουργία δυνατοτήτων κατάλληλης βοήθειας για ανθρώπους σε ψυχοκοινωνική ανάγκη, την εξί­σωσή τους με τους κανονικούς αρρώστους, την οργάνωσή τους και τη συνεργασία με άλλες ορ­γανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ομάδες αυτοβοήθειας, τη χρήση εναλλακτικών ψυχοτρό­πων ουσιών, δηλαδή ουσιών που επιδρούν μεν στην ψυχή αλλά είναι λιγότερο δηλητηριώδεις, την απαγόρευση των ηλεκτροσόκ, τις νέες -λιγότερο ή περισσότερο θεσμοθετημένες- μορφές συμβίω­σης με την τρέλα και τη διαφορετικότητα όπως επί­σης και την ανοχή, το σεβασμό και την εκτίμηση της ποικιλομορφίας σε όλα τα επίπεδα της ζωής.

Ερώτηση: Πού συναντώνται κατά την άποψή σας οι διάφορες ομάδες αυτοβοήθειας ή τα κοινωνικά κινήματα;

Απάντηση: Είναι δύσκολο να το απαντήσει κανείς έτσι γενικά. Ειδικά οι ψυχικά πάσχοντες υφίστανται συχνά διακρίσεις σε διάφορα κοινωνικά κινήματα. Θα ήθελα να το δείξω με ένα παράδειγμα. Στις 6 Ιουνίου του 2002 τηλεφωνήθηκα μετά από μα­κρόχρονη προετοιμασία με τον Volker Beck, εκ­πρόσωπο για ζητήματα δικαιωμάτων της κοινο­βουλευτικής ομάδας των Πρασίνων οι οποίοι συ­γκυβερνούσαν με τους σοσιαλδημοκράτες. Τώρα ο κύριος Beck είναι εκπρόσωπος για θέματα αν­θρωπίνων δικαιωμάτων της κοινοβουλευτικής ομάδας των πρασίνων στο γερμανικό ομοσπον­διακό κοινοβούλιο. Στα πλαίσια μιας τηλεφωνικής επικοινωνίας και στο όνομα των Συνδέσμων Παθόντων B.P.E. και του E.N.U.S.P. τον παρακάλεσα για υποστήριξη ενάντια στη Σύμβαση Ηθικής (στην οποία αναφέρθηκα παραπάνω) με την ψυχιατρική αναγκαστική νοσηλεία χωρίς δικαστική απόφαση, τα ηλεκτροσόκ με τη χρήση βίας και την εξωνοσοκομειακή αναγκαστική νοσηλεία. Είχαμε την ελ­πίδα όχι η κοκκινο-πράσινη κυβέρνηση θα έκανε κάτι ενάντια σε αυτό το ξεδιάντροπο σχέδιο, μια και δεν επικυρώθηκε ακόμα από το ευρωπαϊκό συμ­βούλιο.

Ο Volker Beck είναι γνωστός για τη δρά­ση του υπέρ των μειονοτήτων, ιδιαίτερα των ομο­φυλόφιλων, στους οποίους και ο ίδιος ανήκει. Ο ίδιος παρουσιάζει τον εαυτό του ως εξής: «Μάχε­ται στο κοινοβούλιο για τη διεύρυνση των δικαιω­μάτων των πολιτών, την υπεράσπιση του κράτους δικαίου, τη νομική ισονομία και ενάντια στις δια­κρίσεις κοινωνικών μειονοτήτων». Με αυτήν την ιδιότητα διαδηλώνει για παράδειγμα στη Μόσχα, πράγμα που χρειάζεται βέβαια θάρρος και δεν προσπερνιέται χωρίς τραυματισμούς και ξύλο. Στρα­τεύεται παραδειγματικά για πολλές μειονότητες και άτομα χωρίς δικαιώματα και του απονεμήθηκαν διάφορες δημόσιες διακρίσεις. Δηλαδή γνωρίζει τι σημαίνει ο διαχωρισμός των ανθρωπίνων δικαι­ωμάτων και τι σημαίνει η στέρησή τους από συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες. Θα έπρεπε δη­λαδή να γνωρίζει. Όταν λοιπόν τηλεφωνήθηκα μα­ζί του πουθενά δεν έβλεπε πρόβλημα- δεν έβλεπε δηλαδή ότι με αυτή τη Σύμβαση θίγονταν τα δικαιώματα των ψυχιατρικά παθόντων. Στη διάρκεια της δεκάλεπτης σχεδόν τηλεφωνικής μας επικοινω­νίας δύο φορές μιλούσε παράλληλα σε άλλο τη­λέφωνο, μέχρι που μου δήλωσε ότι έπρεπε επει­γόντως να φύγει και ότι θα μου τηλεφωνούσε. Φυ­σικά αυτό δεν έγινε ποτέ.

Ελπίζω να γίνεται με το παράδειγμα αυτό σα­φές ότι και ανάμεσα στους αριστερούς ή τους λεγάμενους αριστερούς (εναλλακτικούς, μειονότη­τες και άλλες μη-κυρίαρχες ομάδες όπως η Διε­θνής Αμνηστία) υπάρχουν διακρίσεις ενάντια στους παθόντες της ψυχιατρικής -όπως παντού στην κοινωνία. Διαμαρτυρίες για καταχρήσεις της ψυχια­τρικής ή περιστασιακά για την εμπλοκή της ενά­ντια σε μέλη της δικής τους ομάδας ίσως να υπάρ­χουν, αλλά όχι για την καθημερινή ψυχιατρική βία ενάντια στους απλούς ανθρώπους: καλύτερα να μην τα βλέπει κανείς αυτά και ούτε να έχει και κα­μιά σχέση. Εξάλλου οι ψυχίατροι έχουν άσπρες πο­διές· η πίστη στους γιατρούς είναι διαδεδομένη.

Για να έχει λοιπόν νόημα μια συνάντηση θα πρέ­πει να είναι στο ίδιο επίπεδο. Οι επαγγελματίες θα πρέπει να κατεβάσουν τις μύτες τους και οι παθό­ντες θα πρέπει να βαδίζουν όρθιοι. Σαν μικρό πα­ράδειγμα θέλω να αναφέρω το βιβλίο που ετοι­μάζω τώρα από κοινού με τον ψυχίατρο P. Stastny και θα κυκλοφορήσει στα γερμανικά και στα αγ­γλικά τον Μάιο του 2007. Το βιβλίο παρουσιάζει τις πρόσφατες προσεγγίσεις αυτοβοήθειας και εναλλακτικών απαντήσεων στην περίπτωση μιας οξείας τρέλας, όπως επίσης και δρόμους για την αντιμετώπισή της, με σεβασμό στα ανθρώπινα δι­καιώματα. Παθόντες της ψυχιατρικής, γιατροί, θε­ραπευτές, νομικοί, κοινωνικοί επιστήμονες, ψυ­χίατροι και συγγενείς από τις πέντε ηπείρους γρά­φουν για την εναλλακτική δουλειά τους, τους στόχους τους, τις εμπειρίες, τις επιτυχίες, όλοι όμως στο ίδιο ύψος. Ο ίδιος γράφω ένα κείμενο από κοινού με δύο ψυχίατρους και μάλιστα για το ΣΩΤΗΡΙΑ, ένα μεταρρυθμιστικό κίνημα στον ψυχοκοινωνικό τομέα που χαρακτηρίζεται από μια κα­λή, σχετικά ισότιμη, συνεργασία μεταξύ ενδιαφε­ρομένων και εργαζομένων στον ψυχοκοινωνικό τομέα, τουλάχιστον στα πρώτα προγράμματα του Loren Mosher στην Καλιφόρνια, στις αρχές της δε­καετίας του ’70. Ενδιαφέρον για την Ελλάδα θα ήταν και το βιβλίο της Karyn Baker, μιας άμεσα ενδιαφερόμενης συγγενούς, με τίτλο «Alternatives Beyond Psychiatry».

Αναδημοσίευση από:

«ΚΟΙΝΩΝΙΑ & ψυχική ΥΓΕΙΑ», Τριμηνιαία Επιστημονική Έκδοση για θέματα Υγείας και Κοινωνικού Αποκλεισμού.

Ιδιοκτησία: Επιτροπή Ερευνών Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης

Εκδότης – Διευθυντής Μπαϊρακτάρης Κώστας

Επιστημονική Επιτροπή: Δικαίου Μαρία, Ζαφειρίδης Φοίβος, Μεγαλοοικονόμου Θεόδωρος, Μιχαήλ Σάββας, Μπακιρτζής Κων/νος, Μπιτζαράκης Παντελής, Πανταζής Παύλος, Παπαϊωάννου Σκεύος, Φαφαλιού Μαρία

Συντακτική Ομάδα: Γεωργάκα Ευγενία, Λαϊνάς Σωτήρης, Σταμάτη Γιούλη, Φίγγου Λία, Φραγκιαδάκης Κων/νος

Εποπτεία Τεύχους Μπαϊρακτάρης Κώστας

Επιμέλεια κειμένων Σταμάτη Γιούλη