Μενέλαος Λουντέμης Ο Εξάγγελος Α. Σικελιανός

Συνάντηση με τον Έρενμπουργκ…«Όλες οι τυραννίες, όλων των χρωμάτων, έχουν τα χαρακτηριστικά της μιας και μόνης τυραννίας: Του στραγγαλισμού των ανθρώπων από απάνθρωπους». Εκδόσεις Δωρικός, Αθήνα, 1976.

…1956. Μόλις μου είχανε λύσει τα χέρια. Στην Αθήνα είχαν έρθει κάτι Ρώσοι συγγραφείς: Ο Έρενμπουργκ, ο Πολεβόι, ο Μπελέτσκι. Δεν θα ξεχάσω το πρώτο μου αντάμωμα με τον Έρενμπουργκ, αυτόν τον σοφό και κατσουφιασμένο Εβραιορώσο. Τον ξαναντάμωσα αργότερα κι άλλες φορές. Στη Στοκχόλμη, στην Πράγα, στη Μόσχα. Πάντα ήταν κακιωμένος, πάντα στυφός κι ασυμφιλίωτος. Μόνο ένα θαύμα ή η ιδιότροπή του τύχη – που την πίστευε φετιχιστικά – τον βοήθησαν να φτάσει ως τις μέρες μας. Ήταν πάντα το «κόκκινο πανί» και για τους λευκούς και για τους κόκκινους. Κείνους τους σκοτεινούς καιρούς οι γενναίοι των γραμμάτων ή αυτοκτονούσαν (Γιεσένιν, Μαγιακόφσκι, Σομπόλ, Τσβετάγιαβα) ή εκτελούνταν (Μέγιερχολντ, Ταβίτζε, Ιασβίλ, Μάντεσταλμ, Μπάμπελ, κλπ.). Μόνο ο Έρενμπουργκ έφτασε ως το τέρμα κι άγγιξε με το στήθος του την κλωστή με τη ψυχή στα δόντια (ίσως για αυτό να ήταν πάντα σφιχτά)…

…Κείνον τον καιρό ήμουν ένας αγνοημένος – χαμένος μες την αφάνεια – άνθρωπος και ποτέ δεν πίστευα οτι μπορούσα να γνωρίσω αυτόν τον άνθρωπο και ν’ αποκτήσω όση φιλία απόκτησα μαζί του. Τότε ακόμη κοιτούσα με ζήλια κάθε άνθρωπο, που ερχόταν από εκείνη τη σφαίρα. Ζούσα την υπέροχη αυταπάτη της ηλικίας μου. Πίστευα πως ο Παράδεισος δεν βρισκόταν στις σελίδες της Καινής Διαθήκης, αλλά ανατολικά του Δουνάβεως. Δυστυχώς για τους ονειροπόλους κι ευτυχώς για τις κοινωνίες, η Ουτοπία έχει διαγραφεί από τους γεωγραφικούς χάρτες. Η γη δεν θα γίνει ποτέ Παράδεισος, γιατί ποτέ δεν θα την κατοικήσουν άγγελοι. Θα την κατοικούν πάντα άνθρωποι και θα την κυβερνούν πάντα «υπεράνθρωποι», η πηγή όλων των ανομιών και των ανοησιών, μη αποκλειόμενης και της Ποίησης.

Ο Έρενμπουργκ το έζησε αυτό. Το είδε παντού όπου ταξίδεψε. Να γιατί δεν γέλασε, δεν τραγούδησε, μπορεί ούτε και να μοιρολόγησε.

Πόνεσε όμως πολύ. Γιατί αυτός πείστηκε από πρώτο χέρι, οτι εκείνοι που τάχθηκαν για να ερμηνεύσουν τη θεωρία και να οδηγήσουν την ανθρωπότητα, έζησαν ερήμην των ανθρώπων, κλεισμένοι σε ένα στυγνό Υπερπέραν και κατεχόμενοι από ένα θηριώδη γιγαντισμό που συνέθλιψε μέχρι πνιγμού τις ψυχές των ανθρώπων. Ο Έρενμπουργκ δεν απατήθηκε. Δεν φενακίστηκε, υπόφερε μόνο. Γιατί έκανε τον άθλο να ανακαλύψει οτι τύραννοι δεν είναι μόνο εκείνοι που φορούν χλαμύδες και ιεροεξεταστικές τηβέννους, αλλά κι εκείνοι που φορούν απλά αμπέχωνα. Κι ότι οι τύραννοι δεν φυτρώνουν μόνο σ’ ορισμένες περιοχές του κόσμου κι ούτε έχουν ορισμένα χρώματα. Είδε και πείστηκε βαθιά οτι όλες οι τυραννίες, όλων των χρωμάτων, έχουν τα χαρακτηριστικά της μιας και μόνης τυραννίας: Του στραγγαλισμού των ανθρώπων από απάνθρωπους.