Πρόλογος στην έκδοση Pelican.
Δεν είναι δυνατό να πει κανείς τα πάντα μονομιάς. Έγραψα το βιβλίο αυτό σε ηλικία 28 χρονών. Ήθελα πάνω απ’ όλα να δείξω πως είναι δυνατό-πολύ περισσότερο απ’ όσο νομίζουμε συνήθως-να κατανοήσουμε τους ανθρώπους που η διάγνωση ονομάζει ψυχωτικούς.
Μολονότι αυτό συνεπάγεται να κατανοηθεί το κοινωνικό πλαίσιο, ιδιαίτερα η δυναμική κατάσταση μέσα στην οικογένεια, νομίζω οτι στην προσπάθεια μου να συγκεντρωθώ και να περιγράψω μια μορφή σχιζοειδούς ύπαρξης, έπεσα ο ίδιος, μέχρι ενός σημείου, στην παγίδα που προσπαθούσα να αποφύγω. Στο βιβλίο αυτό γράφω ακόμη πάρα πολλά για Εκείνους και πολύ λίγο για Εμάς.
Ο Φρόυντ επέμενε οτι ο πολιτισμός είναι καταπιεστικός. Υπάρχει σύγκρουση ανάμεσα στις απαιτήσεις για συμμόρφωση και στις απαιτήσεις της ενστικτικής, καθαρά σεξουαλικής, ενέργειας μας. Ο Φρόυντ δεν έβλεπε εύκολη λύση αυτής της διαμάχης και έφτασε στο συμπέρασμα οτι στην εποχή μας η δυνατότητα για απλή, φυσική αγάπη ανάμεσα στους ανθρώπους έχει ήδη εξαλειφθεί.
Ο πολιτισμός μας καταπιέζει όχι μόνο «τα ένστικτα» και τη σεξουαλικότητα, αλλά οποιαδήποτε μορφή υπερβατικότητας. Δεν είναι καθόλου παράξενο οτι μέσα σ’ ένα κόσμο μονοδιάστατων ανθρώπων, το άτομο που έχει μια εξημμένη εμπειρία κι άλλων διαστάσεων-τις οποίες δεν μπορεί ούτε να αρνηθεί, ούτε να λησμονήσει-κινδυνεύει είτε να καταστραφεί από τους άλλους, είτε να προδώσει τα όσα γνωρίζει.
Στα πλαίσια της σημερινής μας διεισδυτικής τρέλας που ονομάζουμε φυσιολογικότητα, διανοητική υγεία, ελευθερία, όλα τα πλαίσια αναφοράς μας είναι ακαθόριστα και διφορούμενα.
Ένας άνθρωπος που προτιμά να είναι νεκρός παρά «κόκκινος» είναι φυσιολογικός. Ένας άνθρωπος που λέει πως έχασε τη ψυχραιμία του είναι τρελός. Ένας άνθρωπος που ισχυρίζεται ότι οι άνθρωποι είναι μηχανές, μπορεί να είναι μεγάλος επιστήμονας. Ένας άνθρωπος που ισχυρίζεται οτι ο ίδιος ε ί ν α ι μηχανή είναι, στην ψυχιατρική φρασεολογία, «αποπροσωποποιημένος». Ένας άνθρωπος που ισχυρίζεται οτι οι Νέγροι είναι κατώτεροι, μπορεί να είναι αξιοσέβαστος. Ένας άνθρωπος που ισχυρίζεται οτι η λευκότητά του είναι μορφή καρκίνου, είναι βεβαιωμένα τρελός.
Ένα νεαρό κορίτσι 17 χρονών μου είπε κάποτε σ’ ένα ψυχιατρείο οτι είναι τρομοκρατημένη γιατί η ατομική βόμβα βρίσκεται μέσα της. Αυτό είναι παραλήρημα. Οι κυβερνήτες του κόσμου που επαίρονται κι απειλούν οτι κρατούν τα όπλα της Αποκάλυψης, είναι πολύ πιο επικίνδυνοι και πολύ πιο αλλοτριωμένοι από την «πραγματικότητα», από πολλούς που φέρνουν την ετικέτα του «ψυχωτικού».
Η ψυχιατρική μπορούσε να είναι-και μερικοί ψυχίατροι είναι-στο πλευρό της υπερβατικότητας, της γνήσιας ελευθερίας και της πραγματικής ανθρώπινης ανάπτυξης. Αλλά η ψυχιατρική μπορεί εύκολα να γίνει τεχνική πλύσης εγκεφάλου, τεχνική παραγωγής μιας συμπεριφοράς που προσαρμόζεται με μη επίπονα (κατά προτίμηση) βασανιστήρια. Εκεί όπου οι ζουρλομανδύες έχουν καταργηθεί, οι πόρτες μένουν ακλείδωτες και οι λευκοτομίες θεωρούνται ξεπερασμένες, εισάγονται περισσότερο εκλεπτυσμένες λοβοτομίες και ηρεμιστικά, που τοποθετούν τα κάγκελα του Bedlam και τις αμπαρωμένες πόρτες μ ε σ α στον άρρωστο. Θα ήθελα λοιπόν να τονίσω οτι η «φυσιολογική» και «προσαρμοσμένη» κατάστασή μας συχνά σημαίνει παραίτηση από την έκταση και προδοσία των πραγματικών δυνατοτήτων μας. Ότι πολλοί από εμάς πετυχαίνουν απλώς να αποκτήσουν ένα ψεύτικο εαυτό για να προσαρμοστούν σε μια ψεύτικη πραγματικότητα.
Αλλά ας είναι. Το βιβλίο αυτό ήταν το έργο ενός ηλικιωμένου νέου. Αν τώρα είμαι πιο ηλικιωμένος, είμαι και νεώτερος.
Λονδίνο. Σεπτέμβρης 1964.
ΡΑΔΑΜΑΝΘΥΣ 