Από «Τα στοιχεία του σχεδιάσματος» (1856)
Περί βιβλίων και διαβάσματος*
Η κρίση σας θα είναι, φυσικά, πολύ επηρεασμένη από το λογοτεχνικό σας γούστο. Κι αλήθεια, γνωρίζω πολλούς ανθρώπους που έχουν το πιο αγνό γούστο στη λογοτεχνία, αλλά νόθο γούστο στην τέχνη, κι αυτό είναι ένα φαινόμενο που με κάνει κι απορώ αρκετά, μα δεν γνώρισα ποτέ κάποιον με νόθο γούστο στα βιβλία, κι αληθινό γούστο στους πίνακες. Επίσης έχει πολλή σημασία για σας, όχι μόνο για χάρη της τέχνης, αλλά για κάθε είδους χάρη, σε τούτες τις μέρες του κατακλυσμού από βιβλία, να κρατηθείτε πέρα απ’ τ’ αλμυρά τέλματα της λογοτεχνίας, και να ζήσετε πάνω σ’ ένα μικρό ξερονήσι όλοδικό σας, με μια πηγή και μια λίμνη πάνω του, καθαροί και καλοί. Δε μπορώ, φυσικά, να σας υποβάλω την εκλογή της δικής σας βιβλιοθήκης: το κάθε μυαλό χρειάζεται διαφορετικά βιβλία. Υπάρχουν όμως μερικά βιβλία που όλοι τα χρειαζόμαστε, και ασφαλώς, αν διαβάζετε Όμηρο, Πλάτωνα, Αισχύλο, Ηρόδοτο, Δάντη, Σαίξπηρ και Σπένσερ, όσο θα έπρεπε, δε θα χρειαστείτε μεγάλο μάκραιμα των ραφιών δεξιά κι αριστερά τους για λόγους μόνιμης μελέτης.
Από τα σύγχρονα βιβλία, γενικά αποφεύγετε τη λογοτεχνία των περιοδικών και των επιθεωρήσεων. Κάποτε μπορεί να περιέχουν καμιά χρήσιμη περίληψη ή ένα υγιές κομμάτι κριτικής, αλλά οι πιθανότητες είναι δέκα στις μία πως ή θα σας κάνουν να χάσετε τον καιρό σας ή θα σας παραπλανήσουν. Αν θέλετε να καταλάβετε οποιοδήποτε θέμα, διαβάστε το καλύτερο βιβλίο πάνω του που μπορούν να σας συστήσουν: όχι μια κριτική του βιβλίου. Αν δεν σας αρέσει το πρώτο βιβλίο που δοκιμάσατε, ψάξτε για άλλο, μα μην ελπίζετε ποτέ πως θα καταλάβετε το θέμα δίχως κόπο, με τη βοήθεια μιας κριτικής.
Αποφεύγετε ιδίως εκείνο το είδος της λογοτεχνίας που έχει ύφος αυθεντίας. Είναι η πιο φαρμακερή απ’ όλες. Κάθε καλό βιβλίο ή μέρος βιβλίου, είναι γεμάτο από θαυμασμό και δέος. Μπορεί να περιέχει σταθερούς ισχυρισμούς ή αυστηρή σάτιρα, μα ποτέ δεν χλευάζει εν ψυχρώ, ή ισχυρίζεται με υπεροψία, και πάντα σας οδηγάει να σέβεστε ή ν’ αγαπάτε κάτι με όλη σας την καρδιά. Δεν είναι πάντα εύκολο να διακρίνετε τη σάτιρα των βιβλίων της φαρμακερής ράτσας, από τη σάτιρα των ευγενών και αγνών βιβλίων. Γενικά όμως μπορείτε να παρατηρήσετε πως τα ψυχρόαιμα, τα Οστρακοειδή και Βατραχοειδή βιβλία χλευάζουν το αίσθημα, και τα θερμόαιμα, τ’ ανθρώπινα βιβλία, την αμαρτία…
Διαβάζετε λίγο κάθε φορά, προσπαθώντας να νιώσετε ενδιαφέρον για μικρά πράγματα, και διαβάζετε όχι τόσο για χάρη της υπόθεσης όσο για να γνωριστείτε με τους ευχάριστους ανθρώπους που στη συντροφιά τους σας φέρνει ο συγγραφέας. Ένα κοινό βιβλίο συχνά θα δώσει πολλή τέρψη, αλλά είναι μόνο το ευγενές βιβλίο που θα σας δώσει αγαπητούς φίλους. Να θυμάστε, ακόμη, πως έχει ολιγότερη σημασία για σας στα πρώτα σας χρόνια, αν τα βιβλία που διαβάζετε είναι έξυπνα, παρά αν είναι ορθά. Δεν εννοώ καταθλιπτικά ή αποκρουστικά διδακτικά, αλλά πως οι σκέψεις που εκφράζουν πρέπει να είναι δίκαιες, και τα αισθήματα που διεγείρουν γενναιόφρονα…
Ασφαλώς τώρα, και ίσως και για όλη σας τη ζωή, κάνουν πιο φρόνιμα οι δάσκαλοί σας όταν σας μαθαίνουν ν’ αρκείσθε στην ήρεμη αρετή, και πως η καλύτερη λογοτεχνία και καλλιτεχνία για σας είναι όταν σας δείχνουν στην καθημερινή ζωή, και σε οικεία πράγματα, στόχους για ελπιστικό μόχθο, και ταπεινή αγάπη.
ΚΑΒΑΦΗΣ
Κ.Π. Καβάφης, Πεζά-Μελέτες-Αποκηρυγμένα ποιήματα. Παρουσίαση: Γιώργη Πικρού. Εκδόσεις Γιάννη Οικονόμου
Δείτε βιβλία από τις Εκδόσεις Ραδάμανθυς
ΡΑΔΑΜΑΝΘΥΣ 