Προλογίζοντας την εκδήλωση του Εργαστηρίου Δημιουργικής Γραφής και Αυτογνωσίας, των Εκδόσεων Ραδάμανθυς
Η ομάδα του 2018 του Εργαστηρίου Δημιουργικής Γραφής και Αυτογνωσίας των Εκδόσεων Ραδάμανθυς, ολοκλήρωσε έναν από τους κύκλους δραστηριοτήτων της με μία «α΄σκηση» γύρω από την ταινία «Αναπαράσταση», του Θόδωρου Αγγελόπουλου. Άνθρωποι της τέχνης, όπως ο Αγγελόπουλος δεν «φεύγουν» ποτέ από κοντά μας. Θέλουμε να τον φέρνουμε κοντά μας, αξιοποιώντας το έργο του μέσα από ζωντανές δράσεις, έτσι που πολλοί ακόμη άνθρωποι να το γνωρίσουν και να συνομιλήσουν με τις δημιουργίες του, έτσι που ακόμη περισσότεροι άνθρωποι να προβληματιστούν, να μπολιαστούν, να προβληματιστούν, να γονιμοποιήσουν ιδέες και προβληματισμούς, δίνοντας ώθηση στον τροχό της δικής τους δημιουργικότητας. Σε αυτό το πλαίσιο, το 2018 αλλά και το 2019, πραγματοποιήσαμε στο Εργαστήρι μια σειρά από βιωματικές ασκήσεις με θέμα την «Αναπαράσταση» και καταλήξαμε στην επιλογή ρόλων από τα μέλη της ομάδας, με βάσει τα πρόσωπα του έργου, δίνοντας φωνή στους πρωταγωνιστές της ιστορίας, μισό αιώνα μετά.
Η απώλεια ενός πολύ αγαπητού προσώπου ανέτρεψε τα σχέδια που είχαμε για την ημέρα της εκδήλωσης, αλλά΄ θεώρησα σκόπιμο να μη γίνει αιτία η δική μου απουσία για την ακύρωση της παρουσίασης. Πρότεινα στον καλό φίλο Μανώλη Χατζηπαναγιώτου, ο οποίος συμμετείχε στις δράσεις του εργαστηρίου εκείνη την περίοδο να προλογίσει στην εκδήλωση και όλα πήγαν καλά.
Χρήστος Τσαντής, συντονιστής του εργαστηρίου
Πρόλογος – καλωσόρισμα στην εκδήλωση
ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗ – 50 Χρόνια μετά
Μανώλης Χατζηπαναγιώτου
Φίλες και φίλοι, σας καλωσορίζουμε σε μια βραδιά – αφιέρωμα στην ταινία του Θόδωρου Αγγελόπουλου «Αναπαράσταση». Είναι το αποτέλεσμα μιας συνομιλίας όπως συνηθίζεται να λέγεται ανάμεσα σε μια μεγάλη ταινία και σε λίγες ταπεινές από κάθε άποψη απόπειρες γραφής κειμένων.
Η εκδήλωση οργανώθηκε από το εργαστήρι Δημιουργικής Γραφής και Αυτογνωσίας, των Εκδόσεων Ραδάμανθυς, με συντονιστή τον Χρήστο Τσαντή. Ο Χρήστος είναι ο εμψυχωτής του εργαστηρίου και ο βασικός οργανωτής και συντονιστής της εκδήλωσης. Ο Χρήστος όμως είναι και ο μεγάλος «απών» της βραδιάς αυτής. Ειδοποιήθηκε σήμερα για τον θάνατο ενός προσφιλούς του προσώπου και αυτή την στιγμή λείπει για τον στερνό αποχαιρετισμό. Δεν θέλησε όμως να αναβληθεί η εκδήλωση. Μας εμπιστεύτηκε ένα είδος ομαδοσυνεργατικού συντονισμού της βραδιάς. Στον Χρήστο και τη σύντροφό του δίνουμε τα συλλυπητήριά μας. Από εσάς ζητούμε την κατανόησή σας για κάθε έλλειψη και κάθε οργανωτική παραφωνία.
Ας πούμε πρώτα δύο λόγια για την «Αναπαράσταση», την τιμώμενη ταινία. Πρόκειται για την πρώτη μεγάλου μήκους ταινία του Θόδωρου Αγγελόπουλου, μια ταινία του 1970. Το φιλμ από την πρώτη στιγμή ενθουσίασε τους κριτικούς αλλά ταυτόχρονα και ένα αρκετά πλατύ κοινό. Βραβεύτηκε στο φεστιβάλ Θεσσαλονίκης και πήρε διακρίσεις και στο εξωτερικό. Οι περισσότεροι μάλιστα θεωρούν ότι με την «Αναπαράσταση» ξεκινά ο Νέος Ελληνικός Κινηματογράφος, είναι δηλαδή μια σπουδαία καμπή για το ελληνικό σινεμά.
Τα βασικά γεγονότα της ταινίας είναι εν πολλοίς αληθινά. Το 1968, σε ένα ορεινό χωριό της Θεσπρωτίας, μια γυναίκα, μητέρα τριών παιδιών, συνάπτει ερωτική σχέση με τον αγροφύλακα του χωριού, ενώ ο σύζυγός της βρίσκεται μετανάστης στη Γερμανία. Οι εραστές δολοφονούν τον σύζυγο μόλις αυτός γυρίζει στο χωριό. Είναι μια δολοφονία που έκανε αίσθηση εκείνη την εποχή και τράβηξε το ενδιαφέρον του Τύπου αλλά και των κινηματογραφιστών. Τελικά ο Αγγελόπουλος με φωτογράφο τον Γιώργο Αρβανίτη και μοντέρ τον Τάκη Δαυλόπουλο γυρίζει την υπόθεση σε ταινία. Το ίδιο το θεσπρωτικό χωριό, το φυσικό σκηνικό του φόνου, αποδεικνύεται απρόθυμο να φιλοξενήσει τα γυρίσματα. Το αίμα είναι πρόσφατο. Έτσι ο Αγγελόπουλος διαλέγει τη Βίτσα και το Μονοδέντρι, δύο χωριά στα μαγευτικά Ζαγόρια των Ιωαννίνων. Πρόκειται βέβαια για χωριά ερημωμένα από τον εμφύλιο και την μετανάστευση. Ο τουρισμός δεν έχει ακόμη ανακαλύψει τα «χωριά της πέτρας».
Η ταινία έχει ως κέντρο την ομώνυμη «Αναπαράσταση» που διενεργούν οι αστυνομικές και εισαγγελικές αρχές για την πλήρη διαλεύκανση της υπόθεσης. Με έναν πρωτότυπο τρόπο γίνονται πολλά μπρος-πίσω στον χρόνο και το κουβάρι ξετυλίγεται. Για την ακρίβεια ξετυλίγονται πολλά κουβάρια. Με πρόσχημα την αστυνομική επιχείρηση ο Αγγελόπουλος φωτίζει μια σειρά από ζητήματα που απασχολούν την μεταπολεμική Ελλάδα:
Την αντίθεση της ρημαγμένης υπαίθρου με τον αστικό χώρο και την πολύβουη ζωή της πόλης. Τη μαζική μετανάστευση που αποξενώνει τους ανθρώπους από τον τόπο τους, από τους συντρόφους τους, από τα ίδια τους τα παιδιά. Ρήγματα που δεν αποκαθίστανται ποτέ. Τα αλλεπάλληλα στρώματα εξουσίας που δρουν σε μια κοινωνία αυταρχική, απόλυτα ιεραρχημένη. Μην ξεχνάμε, βρισκόμαστε καταμεσής της επταετίας. Την διαφοροποιημένη θέση του άντρα και της γυναίκας. Η κοινωνία δεν είναι πια πατριαρχική, είναι όμως ανδροκρατική, επιφυλάσσει διαφορετικούς ρόλους για τα δύο φύλα.
Όλα αυτές οι αντιθέσεις υπογραμμίζονται με έξοχο τρόπο από την ασπρόμαυρη φωτογραφία.
Ας αφήσουμε όμως την εύκολη και φτηνή κινηματογραφική κριτική, άλλωστε είναι έξω από τα χωράφια μας. Η ομάδα μας έχει να κάνει με την γραφή και ουδόλως με το σινεμά.
Με ποιον τρόπο τότε εμείς ασχοληθήκαμε με την «Αναπαράσταση»; Ο Χρήστος Τσαντής, αφού μας παρώθησε να δούμε την ταινία, μας προκάλεσε να εμπνευστούμε από αυτήν. Να παράγουμε κείμενα που να αφορμούν από πρόσωπα και καταστάσεις της «Αναπαράστασης». Μας προκάλεσε να διαλέξουμε έναν ρόλο ή έναν χαρακτήρα και να τον επεκτείνουμε κατά κάποιο τρόπο. Να δούμε τον κόσμο με τα μάτια του, να ακούσουμε την άποψή του, να τον παρατηρήσουμε. Άλλα κείμενα είναι μικρά, άλλα εκτενέστερα. Άλλα προϊόντα κάποιας έρευνας, άλλα μυθοπλαστικά. Το τι βγήκε θα το ακούσετε.
Θα δούμε τρία σχετικά αποσπάσματα. Ένα από συνέντευξη του Θόδωρου Αγγελόπουλου και δύο από την ίδια την ταινία. Όσοι έχουμε δει την «Αναπαράσταση» θα την ανακαλέσουμε στη μνήμη μας. Όσοι δεν την έχουμε δει θα πάρουμε το χαρακτηριστικό της άρωμα.
Είναι πετυχημένο το εγχείρημα; Η επιτυχία έγκειται στην ίδια την παραγωγή των κειμένων, ανεξάρτητα από την όποια λογοτεχνική τους αξία. Η επιτυχία οφείλεται στην ίδια την ταινία. Γιατί κάθε μεγάλο έργο τέχνης, εφόσον αξίζει να λέγεται τέτοιο, αφήνει περιθώρια για πολλαπλές αναγνώσεις, αφήνει μεγάλα περιθώρια στο κοινό να δώσει προεκτάσεις. Είναι δηλαδή πιο γόνιμο από τις αρχικές στοχεύσεις του δημιουργού του. Και η «Αναπαράσταση», είτε μας αρέσει ο Αγγελόπουλος είτε όχι, είναι ένα τέτοιο μεγάλο έργο που σφράγισε το ελληνικό σινεμά.
Εκ μέρους όλου του εργαστηρίου σας καλωσορίζουμε και ζητούμε και πάλι την επιείκειά σας.
ΡΑΔΑΜΑΝΘΥΣ 