Η αφήγηση της ιστορίας μέσα στο καμίνι των γεγονότων

(μέρος δεύτερο)

Ημέρες του Δεκέμβρη του 1944-Χρονικό

 

Από την απόφαση της Ένωσης Λαϊκής Δημοκρατίας τον Μάρτιο του 1945

η ΠΕΕΑ έγινε πολύ αργά κ’ έζησε πολύ λίγο για νά μπορέσει ν’ αποδώσει τό μέγιστο της ωφελείας της…

…όταν ό κ. Παπανδρέου δήλωσε — παρά τήν υπογραφή του τής 23—11—44 — πώς δέν ήταν δυνατός ό γενικός αφοπλισμός (πράγμα, πού όπως εξήγησε αργότερα, έκανε ύστερ’ από επιστολή του κ. Σκόμπυ, όπου γίνονταν λόγος καί γιά τήν «προσωπική γνώμη του κ. Τσώρτσιλ» νά μή διαλυθεί η Ορεινή Ταξιαρχία!) η Αριστερά δέχτηκε τή συμβιβαστική λύση νά διατηρηθεί ίση δύναμη του ΕΛΑΣ, πού ν’ άπαρτίσει ένα μικτό τμήμα Εθνικού Στρατού μαζί μέ τήν Ταξιαρχία καί τόν Ιερό Λόχο. Τό σχετικό σχέδιο το ενέκρινε ό κ. Παπανδρέου σέ συνάντησή του μέ τούς εαμικούς υπουργούς. Μά τήν άλλη μέρα τό έστειλε νά υπογράφει αλλαγμένο, κατά τούτο πώς οί μονάδες προβλέπονται ανεξάρτητες, ασύνδετες. Μικρή ή μεγάλη, ύστερ’ από όλα τά προηγούμενα, η άλλαγή αυτή γιγάντωσε τή δυσπιστία…

…Τόσο τό περιεχόμενο τής παραγγελίας τού κ. Παπανδρέου όσο καί ο τρόπος που έγινε αποδείχνουν πώς ΗΘΕΛΕ πιά τή ρήξη. Στό περιβάλλον του είχε αναπτυχθεί ο μύθος τών 24 ωρών• η πεποίθηση πώς μέσα σε 24 ώρες θά ξεκκαθαρίζονταν η Αθήνα απ’ τούς Ελασίτες. Η ενίσχυση του κ. Σκόμπυ είναι υπεσχημένη. Γιατί νά συζητει μέ την Αριστερά, όταν μπορεί νά τή συντρίψει;

…Η «καπηλεία τών πτωμάτων» πού έγινε μετά τήν αποχώρηση του ΕΛΑΣ άπ’ τήν Αθήνα προκαλεί τήν αγανάκτηση κάθε τίμιου ανθρώπου. Η αστυνομική σκηνοθεσία τής εκταφής ακρωτηριασμένων πτωμάτων ανθρώπων πού είχαν πεθάνει πολύ φυσιολογικά καί είχαν ταφεί απολύτως αρτιμελείς αλλού από εκεί όπου έγινε η «εκταφή» τους μαζί μέ ό,τι αλλο δημιούργησε η σαδιστική φαντασία τών κουρασμένων μεγαλοαστών, είναι πράγματα πασίγνωστα κι αποτελούν σήμερα κοινή συνείδηση…

…Τά όσα έκαναν οί έθνοφύλακες καί οί ξένοι στρατιώτες δέν πρέπει να μας κάνουν νά καλύψουμε τις υπερβασίες πού έγιναν, όχι απ’ τον τακτικό ΕΛΑΣ, μά από άλλους σχηματισμούς. Ας έκαναν ό,τι ήθελαν οί εθνοφύλακες καί οί ξένοι. Τις δικές του δυνάμεις ο λαός τις ήθελε άμεμπτες…

…τή συγκεκριμμένη ωρα πού ή Ελλάδα κατέχεται, μέ τήν έγκριση του ΕΑΜ, από συμμαχικά στρατεύματα καί ό πόλεμος εξακολουθεί, ή ένοπλη εξέγερση δέ μπορούσε νά καταλήξει στό ξερρίζωμα του φασισμού, θά κατέληγε σέ κάποιο συμβιβασμό. Μεγάλο μέσο γιά μικρό αποτέλεσμα. Μεγάλο μέσο πού κινδύνευε—όπως κ’ έγινε—νά φέρει αντίθετο αποτέλεσμα…

…Στή συνεδρίαση της Κ.Ε. του ΕΑΜ πού ακολούθησε, η ΕΛΔ δέχεται τό γενικό αφοπλισμό σάν πολιτικό σύνθημα — αφού ο ίδιος ο κ. Παπανδρέου ξεφεύγει απ’ τό συμβιβασμό. Μά είναι απόφαση της Κεντρικής πώς η κυβερνητική κρίση δέν σημαίνει ένοπλη ρήξη—πώς, αντίθετα, πρέπει να αποφύγουμε κάθε πρόκληση από μέρους τής Αντίδρασης καί νά επιδιώξουμε πολιτικά τήν πτώση της κυβέρνησης Παπανδρέου καί τό σχηματισμό νέας κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας, μέ τό γνωστό πρόγραμμα. (Μέ τό ίδιο πνεύμα αποφασίζονται καί νέα μέτρα από τήν Κ.Ε. του ΕΑΜ στις 2 Δεκεμβρίου). Ήταν αδύνατο αυτό; Αποδείχτηκε πώς όχι. Πραγματικά, ύστερ’ απ’ τό Συλλαλητήριο τής 3ης Δεκεμβρίου ό Παπανδρέου παραιτείται. Πρός τήν κατεύθυνση αυτή έγινε διάβημα απ’ τήν ΕΛΔ στόν κ. Καφαντάρη. Ταυτόχρονα ό συναγ. Ζέβγος δήλωνε στόν κ. Σοφούλη πώς τό Κ.Κ.Ε. δέχεται σχηματισμό νέας κυβέρνησης από τόν ίδιο τον κ. Σοφούλη…

Η παράθεση αποσπασμάτων απο την απόφαση της ΕΛΔ (Ένωση Λαϊκής Δημοκρατίας) γίνεται στο πλαίσιο του αφιερώματος της σελίδας για τα Δεκεμβριανά. Έχει σκοπό, να δώσει πληροφορίες και υλικό για τη στάση των πρωταγωνιστών των γεγονότων της εποχής, τη στιγμή που αυτά εκτυλίσσονταν. Η συζήτηση γι’  αυτή την ιστορική περίοδο της Ελλάδας άνοιξε αργά και καθυστερημένα λόγω των διώξεων σε βάρος της Αριστεράς, διώξεις που έφτασαν μέχρι και τις πρόσφατες δεκαετίες. Σε ένα βαθμό ήταν απαγορευμένη συζήτηση όμως και από τμήματα της Αριστεράς, που δεν ήθελαν να έρθουν στο φως γεγονότα και οτιδήποτε άλλο, το οποίο θα μπορούσε να κλονίσει μύθους και «σύμβολα». Γύρω από αυτά κάποιοι έχουν χτίσει το πολιτικό τους μαγαζάκι.

Είναι κοινή συνισταμένη πολλών φορέων, που ξεκινούν από διαφορετικές αφετηρίες, η απόκρυψη και η παραχάραξη των ιστορικών γεγονότων. Υπάρχει πλούσιο αρχειακό υλικό που ακόμα δεν έχει μελετηθεί, δεν έχει δει το φως της δημοσιότητας και άλλο που δεν έχει αξιολογηθεί όσο θα έπρεπε. Υπάρχει πλούσιο υλικό κρυμμένο ακόμα στα υπόγεια και στα συρτάρια. Η μελέτη της ιστορίας δεν μπορεί να γίνει μέσα σε προκατασκευασμένα πλαίσια, όπου στοιχεία και ντοκουμέντα, έντεχνα αλλοιώνονται με σκοπό την εκ των υστέρων δικαίωση της μιας πολιτικής γραμμής ή της άλλης, ανάλογα με τις εκάστοτε εσωκομματικές ισορροπίες κάποιων μηχανισμών και άλλων κέντρων.

Η αναζήτηση της αιτίας που οδήγησε ένα μεγάλο λαϊκό κίνημα, από την άνοδο στην συντριβή, πρέπει να αναζητηθούν στην αλληλοσυσχέτιση ελληνικών και διεθνών παραγόντων της εποχής σε όλη τη διάρκεια της ναζιστικής Κατοχής και αμέσως μετά την απελευθέρωση. Δεν είναι έργο μονόπρακτο και χωράει πολλές ερμηνείες. Ο δρόμος μοναχά έχει ανοίξει.

  Ε. Λ. Δ.
ΟΛΟΜΕΛΕΙΑ ΤΗΣ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ

ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΗΣ 15 ΜΑΡΤΙΟΥ 1945

Η Αριστερά, που ήταν η ψυχή και η κινητήρια δύναμη του κινήματος της Εθνικής Αντίστασης στο εσωτερικό, είχε στά χέρια της την πραγματική εξουσία στην Ελεύθερη Ελλάδα. Την άνοιξη του 1944 η πραγματική αυτή εξουσία οργανώνεται με τη μορφή της ΠΕΕΑ. Εκφράζεται έτσι και η ανάγκη να πάρει επίσημη μορφή η εξουσία που ασκείται στην ύπαιθρο, μα και η ανάγκη που αισθάνεται το κίνημα ν’ ανταποκριθεί η εξωτερική έκφρασή του περισσότερο προς την εσωτερική σύνθεσή του.

Το ΚΚΕ αντιπροσωπεύει την ισχυρή παράταξη. που απ’ την πρώτη στιγμή έδωκε στο κίνημα αυτό την πείρα, τη μαχητική ικανότητα και την απεριόριστη προσφορά της ατομικής και ομαδικής αυτοθυσίας των μελών του και του συνόλου του μηχανισμού του. Όμως τό ΚΚΕ δεν εκφράζει ιδεολογικά τη θέληση της πλειοψηφίας των λαϊκών βάσεων, που συγκροτούν το εαμικό κίνημα. Η πλειοψηφία αυτή είναι δημοκρατική, και κατά ένα δικό της τρόπο, τείνει προς το σοσιαλισμό. Μες το ΕΑΜ, γύρω απ’ την ΕΛΔ, τα σοσιαλιστικά και αγροτικά Κόμματα, υπάρχει το σπέρμα μιας ηγεσίας, που ανταποκρίνεται προς τις ιδεολογικές τάσεις αυτών των βάσεων. Η ηγεσία αυτή όμως είναι τεμαχισμένη, η ίδια διαπλάθεται και δημιουργείται μες τα τραγικά γεγονότα που ζει, είναι στο μέγιστο μέρος της οργανωτικά ανώριμη για ν’ ασκήσει τον έλεγχο και την καθοδήγησή της στό σύνολο του εαμικού μηχανισμού.

Η ΠΕΕΑ δέν είναι μόνο η νομική μορφή που πήρε η ανάγκη νά οργανωθεί σταθερότερα και με σαφέστερο πολιτειακό σχήμα η πραγματική εξουσία που ασκούσε το ΕΑΜ, όπου είχε απομακρύνει τις αρχές κατοχής. Ήταν και η εκδήλωση ταυτόχρονα της πολιτικής ανάγκης να ισορροπηθεί η σύνθεση της ηγεσίας του εαμικού κινήματος και, βαθμιαία, μεσ’ απ’ την οργάνωση των εξουσιών του, να φτάσει έτσι το κίνημα σε μια εξωτερική πολιτική έκφραση, που ν’ ανταποκρίνεται προς την εσωτερική σύνθεσή του.

Εξάλλου ο σχηματισμός της ΠΕΕΑ θα δημιουργούσε στο λαό την πεποίθηση πως μια νεα περίοδος ανοίγεται στη Διοίκηση της Ελεύθερης Ελλάδας. Ο αυτοσχεδιασμός, ο κομματικός παρεμβατισμός που επικράτησε σε μεγάλο βαθμό, και η φοβερή καχυποψία έπρεπε για την κοινή συνείδηση να διορθωθούν. Ήταν βέβαια ως ένα μεγάλο σημείο μοιραία φαινόμενα. Μα όλοι πίστευαν πως η κατάσταση μπορούσε νά καλυτερέψει. Η πνοή ήταν πολύ ωραία. Στήν εφαρμογη ζητιόταν η καλυτέρεψη. Ο λαός αγάπησε τήν Αυτοδιοίκηση. Γι’ αυτό καί αντιπάθησε τίς κομματικές αναμίξεις σ’ αύτή. Καί αγάπησε μέ πάθος τόν αγώνα γιά τή λευτεριά. Γι’ αυτό η υπερβολή στήν «έπαγρύπνηση» τού ήταν αποκρουστική. Ό,τι θά μπορούσε νά διαπιστώσει κανείς σήμερα είναι πώς η ΠΕΕΑ έγινε πολύ αργά κ’ έζησε πολύ λίγο για νά μπορέσει ν’ αποδώσει τό μέγιστο της ωφελείας της.

Αν η ΠΕΕΑ είχε γίνει νωρίτερα θά φτάναμε σέ μια πραγματική εθνική ενότητα που, νά έκφράζει μέ πιό πολλή ακρίβεια τό συσχετισμό των δυνάμεων, Αντίστασης – Αντίδρασης, μέ σαφή έπικράτηση τουλάχιστο του πνεύματος τής Αντίστασης, όπως έγινε στό μέγιστο τμήμα τής απελευθερωμένης Ευρώ πης. Η καθυστέρηση στήν ίδρυση τής ΠΕΕΑ έκανε αδύνατο αυτό τό έργο…[…]

Δέ μπορούν να ιστορηθούν εδώ όλες οι λεπτομέρειες των δραματικών ημερών πού προηγήθηκαν απ’ τις 3 Δεκεμβρίου…[…]

Η πρόσκληση του στρατηγού Σαράφη από τον κ. Σκόμπυ καί ή αξίωσή του νά υπογραφεί αμέσως καί μπροστά του η διαταγή γιά τήν αποστράτευση, η πρόσκληση των υπουργών Σβώλου καί Ζέβγου καί η αξίωσή του νά τού υπογράψουν δήλωση πώς αποκηρύσσουν τις πράξεις βίας τού ΕΛΑΣ, τά απίθανα διαγγέλματα τού κ.Σκόμπυ τής 30 —11—44 καί, παράλληλα, η υπαναχώρηση τού κ. Παπανδρέου άπ’ τό σχέδιο συμφωνητικού τής 23—11—44 που είχε υπογράψει (όπου συμφωνείται η γενική αποστράτευση), ό δόλιος διορισμός των 252 αξιωματικών τής εθνοφυλακής, χωρίς προσυνεννόηση, η μυστική πρόσκληση όλων των χωροφυλάκων στήν Αθήνα, η διατήρηση ενόπλων των υποδίκων ταγμάτων αφαλείας καί χίλια ακόμη περιστατικά – μές τή γενική ατμόσφαιρα πού δημιουργεί ο αντιδραστικός τύπος, βεβαίως δέν είναι γεγονότα πού κατευνάζουν τις ανησυχίες.

Μές σ’ αύτή τήν ψυχολογία πρέπει νά τοποθετηθεί η τελική άρνηση του Π. Γ. τού Κ.Κ.Ε. νά υπογραφεί τό συμβιβαστικό σχέδιο γιά τό στρατιωτικό (28-11-44), θέση πού υιοθετείται αργότερα άπ’ τήν Κ. Ε. του ΕΑΜ. Πραγματικά, όταν ό κ. Παπανδρέου δήλωσε — παρά τήν υπογραφή του τής 23—11—44 — πώς δέν ήταν δυνατός ό γενικός αφοπλισμός (πράγμα, πού όπως εξήγησε αργότερα, έκανε ύστερ’ από επιστολή του κ. Σκόμπυ, όπου γίνονταν λόγος καί γιά τήν «προσωπική γνώμη του κ. Τσώρτσιλ» νά μή διαλυθεί ή ’Ορεινή Ταξιαρχία!) η Αριστερά δέχτηκε τή συμβιβαστική λύση νά διατηρηθεί ίση δύναμη του ΕΛΑΣ,πού ν’ άπαρτίσει ένα μικτό τμήμα Εθνικού Στρατού μαζί μέ τήν Ταξιαρχία καί τόν Ιερό Λόχο. Τό σχετικό σχέδιο το ενέκρινε ό κ. Παπανδρέου σέ συνάντησή του μέ τούς εαμικούς υπουργούς. Μά τήν άλλη μέρα τό έστειλε νά υπογράφει αλλαγμένο, κατά τούτο πώς οί μονάδες προβλέπονται ανεξάρτητες, ασύνδετες. Μικρή ή μεγάλη, ύστερ’ από όλα τά προηγούμενα, η άλλαγή αυτή γιγάντωσε τή δυσπιστία.

Καί μέσα σ’ όλα—ενώ στις 28, 29, 30 γίνονται προσπάθειες νά βρεθεί πάντως μιά λύση—ό κ. Παπανδρέου ΠΡΟΚΑΛΕΙ τήν κυβερνητική κρίση. Αληθινά, τήν 1η Δεκεμβρίου στέλνει στούς εαμικούς υπουργούς νά υπογράψουν διαταγή νά παραδώσει η πολιτοφυλακή τήν υπηρεσία στήν έθνοφυλακή, καί παραγγέλνει πώς η υπογραφή αυτή αποτελεί θέμα εμπίστοσύνης. Ξέρει πώς η υπογραφή αυτή είναι αδύνατη, αφού εκκρεμεί τό γενικό ζήτημα. Τόσο τό περιεχόμενο τής παραγγελίας τού κ. Παπανδρέου όσο καί ο τρόπος που έγινε αποδείχνουν πώς ΗΘΕΛΕ πιά τή ρήξη. Στό περιβάλλον του είχε αναπτυχθεί ο μύθος τών 24 ωρών• η πεποίθηση πώς μέσα σε 24 ώρες θά ξεκκαθαρίζονταν η Αθήνα απ’ τούς Ελασίτες. Η ενίσχυση του κ. Σκόμπυ είναι υπεσχημένη. Γιατί νά συζητει μέ την Αριστερά, όταν μπορεί νά τή συντρίψει;

Τά παραπέρα γεγονότα, τό συλλαλητήριο τής 3ης Δεκεμβρίου, η απαγόρευση ύστερ’ από τήν άδεια, οι φόνοι αόπλων κλπ. πράγματα πού αποτελούν τό έναυσμα, είναι πια μοιραία αποτελέσματα τής απόφασης του κ. Παπανδρέου. Η απόφαση υπάρχει. Απόδειξη ότι, όταν τήν επομένη του συλλαλητηρίου γίνεται φώς φανάρι πώς η κυβέρνηση Παπανδρέου δέ μπορεί πιά νά σταθεί, καί ό κ. Παπανδρέου υποβάλλει επιτέλους τήν παραίτησή του, σέ λίγες ωρες τήν αποσύρει, μέ τή συμφωνία του κ. Λήπερ καί του κ. Σκόμπυ… […]

Δέν είναι μόνο ό κυρίως πολιτικός χειρισμός τού ζητήματος πού είναι άξιος για αυστηρή κριτική. Καί άπό άλλες απόψεις πρέπει νά σημειωθούν καίρια σφάλματα.
Πρώτα—πρώτα η ομαδική σύλληψη αμάχων—η όμηρία. Κανένας δέ μπορεί ν’ άρνηθεί πώς αυτό τό μέτρο εφαρμόστηκε αφού πρώτα, όπου έμεναν ή όπου έμπαιναν οί κυβερνητικοί, έκαναν αθρόες συλλήψεις αμάχων καί αφού ανακοινώθηκε άπ’ τό ραδιόφωνο η αποστολή των πρώτων τριών χιλιάδων στήν Αφρική. Τά επίσημα ανακοινωθέντα τού στρατηγού Σκόμπυ ονόμασαν βέβαια αυτούς τούς αμάχους «αιχμαλώτους», ενώ βούηξε ό τόπος γιά τούς «ομήρους» τού ΕΛΑΣ…. Μά οί λέξεις δέν άλλάζουν τήν αλήθεια. Κι η αλήθεια είναι πώς οί κυβερνητικοί συνέλαβαν πρώτοι αμάχους, ομήρους.

Μά τούτο δέν είναι αρκετό γιά νά δικαιολογήσει τό μέτρο αυτό από μέρους τού ΕΛΑΣ. Πρώτον γιατί εφαρμόστηκε μέ τρόπο τόσο γενικό χωρίς τήν ελάχιστη διάκριση ώστε ένα άδικο μέτρο καθ’ εαυτό νά γίνει ακόμη πιό άδικο στήν πράξη. Δεύτερο γιατί μέ τήν έλλειψη μεταφορικών μέσων καί ειδών διατροφής, ορνανώθηκαν αυτά τά καραβάνια των πεζών πού περπατούσαν εκατοντάδες χιλιόμετρα, κι απόκτησαν τήν όψη του κάτεργου καί τό Φωτοστέφανο του μαρτυρίου. Τέλος γιατί δεν πάρθηκαν αρκετά μέτρα ώστε τουλάχιστον νά προφυλαχτεί η ζωή τους. Οχι μόνο υπάρχουν θάνατοι (λίγοι ή πολλοί αδιάφορο) άπ’ τήν κακουχία, μα καί εκτελέσεις ομήρων υπάρχουν γιά άγνωστες ή απίθανες αιτίες. Καί τούτο πρόσθεσε στα άλλα. Είναι βέβαιο πώς οί πλείστες απ’ αύτές τις υπερβασίες είναι αποτέλεσμα οικτρών πρωτοβουλιών κατώτερων οργάνων. Μά είναι επίσης βέβαιο πώς καί η λήψη του μέτρου γενικά καί η μεγάλη εγκατάλειψη στήν πρωτοβουλία τών κατωτέρων είναι λάθη ηγεσίας.

Κι’ έπειτα είναι οί εκτελέσεις. Πόσες είναι ακριβώς; Πώς έγιναν; Η «καπηλεία τών πτωμάτων» πού έγινε μετά τήν αποχώρηση του ΕΛΑΣ άπ’ τήν Αθήνα προκαλεί τήν άγανάκτηση κάθε τίμιου ανθρώπου. Η αστυνομική σκηνοθεσία τής εκταφής ακρωτηριασμένων πτωμάτων ανθρώπων πού είχαν πεθάνει πολύ φυσιολογικά καί είχαν ταφεί απολύτως αρτιμελείς αλλού από εκεί όπου έγινε η «εκταφή» τους μαζί μέ ό,τι αλλο δημιούργησε η σαδιστική φαντασία τών κουρασμένων μεγαλοαστών, είναι πράγματα πασίγνωστα κι αποτελούν σήμερα κοινή συνείδηση. Δειλά δειλά στήν αρχή καί τώρα πολύ θαρρετά, ό καθένας εκφράζει μεγαλόφωνα τήν απορία του πώς επιτέλους κανενός ο θάνατος δέν αναγγέλλεται από όλμο, από πυροβόλο τάνκς, από τίς χιλιάδες βλήματα πού τά πολεμικά ανακοινωθέντα τού κ. Σκόμπυ ανέφεραν ότι έπεσαν στήν Αθήνα «από ξηρας, θαλάσσης καί αέρος».

Ολοι οί νεκροί των 33 ημερών έχουν «αγρίως σφαγιασθεί…»
Μά όλ’ αύτά δέν εξαφανίζουν τό θέμα των εκτελέσεων. Υπάρχουν εκτελέσεις, καί εκτελέσεις άδικες ή άτοπες. Αλήθεια είναι πώς ένα ποσοστό είναι, μοιραίο εποκόλουθο τής ένοπλης λαϊκής εξέγερσης. Τό πάθος του εμφυλίου πολέμου εξηγεί ένα μέγα μέρος αυτών των εκτελέσεων. Κανείς άλλωστε δέ λησμονεί πώς τά Δεκεμβριανά γίνονται ύστερ’ από τήν 4αυγουστιανή δικτατορία, μά καί ύστερ’ από τέσσερα χρόνια πρωτοφανούς ωμότητας των καταχτητών καί απίθανης σκληρότητας των οργάνων του, πού έκαναν νά συμπυκνωθεί μές τήν ψυχή του αγωνιζόμενου λαού δικιολογημένο μίσος.

Έπειτα, γιά άλλους, είναι η ένοπλη εξέγερση η ευκαιρία γιά νά ξοφλήσουν έναν παλιό λογαριασμό. Προσποιούμενοι πώς κατέχονται από επαναστατικό μένος, ικανοποιούν προσωπικά πάθη. Τέλος, μές σ’ αυτή τή γενική εξέγερση, άνθρωποι ανακατεύονται πού έχουν ένστιχτα εγκληματικά καί «κάνουν τήν τύχη τους», σκοτώνοντας όσο μπορούν. Όλοι αύτοί ξένοι προς τό Λαϊκό Κίνημα, ξένοι πρός τόν υψηλό παλμό των αληθινών αγωνιστών. Ποιό είναι τό ποσοστό του αναπόφευκτου στήν περίπτωση αυτή καί που άρχίζει η ευθύνη τής ηγεσίας είναι αδύνατο νά διακριθεί. Ειναι βέβαιο πώς σ’ αυτή τή μάχη δέν ύπάρχει ένα μέτωπο πού νά ελέγχεται απόλυτα. Η καθολικότητα είναι χαρακτηριστικό της. Μά ούτε τό πάθος ούτε ή εκδίκηση ούτε η εγκληματικότητα αρκούν γιά νά εξαλείψουν τό γενικό αίσθημα πώς δέν υπήρξε αρκετή φροντίδα γιά ν’ αποφευχθούν η υπερβολή, τό πλήθος των εκτελέσεων. Μέ διαταγές αυστηρότερες, μέ μεγαλύτερη επαγρύπνηση, πιστεύουν όλοι πώς τό κακό θά ήταν μικρότερο, όπως κ’ οί αδικίες πού βαραίνουν σήμερα τό κίνημα.
Τό ίδιο ισχύει καί γιά τις λεηλασίες. Τά όσα έκαναν οί έθνοφύλακες καί οί ξένοι στρατιώτες δέν πρέπει να μας κάνουν νά καλύψουμε τις υπερβασίες πού έγιναν, όχι απ’ τον τακτικό ΕΛΑΣ, μά από άλλους σχηματισμούς. Ας έκαναν ό,τι ήθελαν οί εθνοφύλακες καί οί ξένοι. Τις δικές του δυνάμεις ο λαός τις ήθελε άμεμπτες...[…]

Ένα κόμμα σάν τήν ΕΛΔ δέ μπορεί νά έχει κατ’ αρχήν αντίθεση προς τήν έννοια τις λαϊκής εξέγερσης, γιατί αυτό θά ήταν αντι-ιστορική, αντεπαναστατική, αντισοσιαλιστική στάση. Ανεξάρτητα άπ’ τό σοσιαλισμό, η ιστορία είναι γεμάτη από μικρές ή μεγάλες εξεγέρσεις που εξυπηρέτησαν βαθύτατα τήν ανθρώπινη πρόοδο, ή, σέ συγκεκριμένη ιστορική στιγμή, έσπρωξαν σέ προοδευτικές λύσεις.
Μά, τή συγκεκριμμένη ωρα πού ή Ελλάδα κατέχεται, μέ τήν έγκριση του ΕΑΜ, από συμμαχικά στρατεύματα καί ό πόλεμος εξακολουθεί, ή ένοπλη εξέγερση δέ μπορούσε νά καταλήξει στό ξερρίζωμα του φασισμού, θά κατέληγε σέ κάποιο συμβιβασμό.

Μεγάλο μέσο γιά μικρό αποτέλεσμα. Μεγάλο μέσο, πού κινδύνευε—όπως κ’ έγινε—νά φέρει αντίθετο αποτέλεσμα. Νά δώσει μιά όψη νομιμότητας στήν Αντίδραση. Νά τής δώσει καί λαϊκή βάση άκόμη, πού στηρίχθηκε σέ όσους τρόμαξαν άπ’ τήν εξέγερση καί κυρίως άπ’ τις υπερβασίες της. Νά δώσει ακόμη χρώμα «δικαιοσύνης» στό διωγμό τής Αντίστασης.
Αυτοι ήταν οί λόγοι πού μας έκαναν νά καταπολεμήσουμε κάθε έξτρεμιστική διάθεση καί νά συμφωνήσουμε πρός κάθε συμβιβαστική λύση. Ανάμεσα στήν ψύχωση τής 10ης Δεκεμβρίου και τό φόβο τής 11ης Δεκεμβρίου, κρατηθήκαμε στή θέληση τής συνδιαλλαγής.
Από κει πηγάζει ή αποδοχή μας (πού είναι άλλωστε ταυτόχρονη μέ τήν άποδοχή καί του συναγ. Ζέβγου) τού συμβιβαστικού σχεδίου απόφασης τού Υπουργικού Συμβουλίου γιά τή λύση τού στρατιωτικού.

Βέβαια ή λύση αυτή σήμαινε μιά υποχώρηση από μέρους τού ΕΑΜ. Αλλά είναι επίσης βέβαιο πώς τό σχέδιο τής Απόφασης περιείχε μιά σειρά από προϋποθέσεις πού, αν δέν είχαν πραγματοποιηθεί ώς τις 10 Δεκεμβρίου, θά δικαιολογούσαν τήν άρνηση, τότε, νά παραδοθούν τά όπλα ενώ άν επρόκειτο νά πραγματοποιηθούν, θ’ αποτελοϋσαν κάποια εξασφάλιση.

Όταν τό Π.Γ. του Κ.Κ.Ε. αρνήθηκε τήν τελική υπογραφή αυτού του σχεδίου, ό Γενικός Γραμματέας ζήτησε άπό τήν Ολομέλεια της Κ.Ε. (27-12-44) τήν άδεια νά παραιτηθεί από το Υπουργείο τής Εθνικής Οικονομίας, πρώτον γιατί ήταν προσωπικά εκτεθειμένος αφου είχε υποβάλει τό σχέδιο, καί δέ μπορούσε νά ζητήσει παρά μόνο νά διορθωθεί η διατύπωση καί νά γίνει δεχτή η δική του (ενιαία διοίκηση μικτού τμήματος Ορεινής Ταξιαρχίας-Ιερού Λόχου καί Ταξιαρχίας του ΕΛΑΣ)• δεύτερον γιατί ό χειρισμός πού γινόταν δέν θά οδηγούσε σέ συμφωνία. Τρίτον γιατί, αφού δέν είχε διατυπωθεί έστω έκ των υστέρων διαφωνία στή χρονολογία τής 10ης Δεκεμβρίου, αφού δέν αντιτάξαμε δίκαιη άρνηση στήν ύπαναχώρηση τού κ.Παπανδρέου καί δεχτήκαμε τή συμβιβαστική λύση, ήταν, από πολιτική άποψη, φανερό πώς μόνο τήν υπογραφή τού δικού μας σχεδίου μπορούσαμε ν’ αξιώσουμε πια γιατί, αλλοιώς, σέ μάς θά έπεφτε η μομφή τής υπαναχώρησης. Η Κ.Ε. έδωκε αυτή τήν άδεια τής παραίτησης, μαζί μέ τήν εντολή νά επιδιωχτεί η συνδιαλλαγή με κάθε θυσία καί μέ προσπάθεια νά μή διασπαστεί τό ΕΑΜ.

Εύθύς αμέσως επικράτησε η γνώμη, τόσο στήν ηγεσία τής ΕΛΔ όσο καί στους εξωεαμικούς υπουργούς, πού είχαν τήν ίδια άποψη μέ τήν ΕΛΔ, καί πού κατέβαλαν έντονες προσπάθειες γιά τή συνδιαλαγή,πώς η τυχόν μονομερής παραίτηση κινδύνευε νά οδηγήσει στήν επιτάχυνση τής κρίσης και στή διάσπαση του ΕΑΜ. Απ’ τήν άλλη μεριά ό κ. Παπανδρέου έμενε αδιάλλαχτα στήν άποψή του. Η παραίτηση θά ενίσχυε τήν άδιαλλαξία του και επομένως δέν θά ώφελοϋσε τήν συνδιαλλαγή. Γι’ αυτό εξακολούθησαν -χωρίς παραίτηση—οί προσπάθειες για τήν εξεύρεση συμβιβαστικής λύσης ως τη στιγμή πού, όπως ειπώθηκε παραπάνω, ο κ. Παπανδρέου προκάλεσε τήν κυβερνητική κρίση.

Στή συνεδρίαση της Κ.Ε. του ΕΑΜ πού ακολούθησε, η ΕΛΔ δέχεται τό γενικό αφοπλισμό σάν πολιτικό σύνθημα — αφού ο ίδιος ο κ. Παπανδρέου ξεφεύγει απ’ τό συμβιβασμό. Μά είναι απόφαση της Κεντρικής πώς η κυβερνητική κρίση δέν σημαίνει ένοπλη ρήξη—πώς, αντίθετα, πρέπει να αποφύγουμε κάθε πρόκληση από μέρους τής Αντίδρασης καί νά επιδιώξουμε πολιτικά τήν πτώση της κυβέρνησης Παπανδρέου καί τό σχηματισμό νέας κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας, μέ τό γνωστό πρόγραμμα. (Μέ τό ίδιο πνεύμα αποφασίζονται καί νέα μέτρα από τήν Κ.Ε. του ΕΑΜ στις 2 Δεκεμβρίου).

Ήταν αδύνατο αυτό; Αποδείχτηκε πώς όχι. Πραγματικά, ύστερ’ απ’ τό Συλλαλητήριο τής 3ης Δεκεμβρίου ό Παπανδρέου παραιτείται. Πρός τήν κατεύθυνση αυτή έγινε διάβημα απ’ τήν ΕΛΔ στόν κ. Καφαντάρη. Ταυτόχρονα ό συναγ. Ζέβγος δήλωνε στόν Θ. Σοφούλη πώς τό Κ.Κ.Ε. δέχεται σχηματισμό νέας κυβέρνησης από τόν ίδιο τον κ. Σοφούλη. Γιατί ανακαλείται η παραίτηση; Τό πρόσχημα είναι πώς αρχισαν νό καταλαμβάνονται (Τρίτη 4 Δεκεμβρίου) αστυνομικά τμήματα. Είναι φανερό, πώς η Αντίδραση αφού είχε πετύχει νά σπρώξει πρός ορισμένες ενέργειες τόν ΕΛΑΣ, δέ μπορούσε ν’ αφήσει τήν «ευκαιρία» νά τόν χτυπήσει βίαια. Καί ό εμφύλιος πόλεμος αρχίζει.

Η ηγεσία τής ΕΛΔ καθορίζει τή θέση της : Είμαστε εναντίον του έμφυλίου πολέμου καί εναντίον των ενεργειών πού έδωσαν προσχήματα στην Αντίδραση. Μένουμε στο στρατόπεδό μας, αλλά θά επιδιώξουμε τόν άμεσο τερματισμό των εχθροπραξιών.
Μόλις κατορθώθηκε νά επιδοθούν επιτέλους οί όροι του κ. Σκόμπυ εκδηλώνουμε, μαζί μέ τό συναν. Σβώλο, τή γνώμη μας πώς πρέπει νά γίνουν δεχτοί. Όταν αρχίζει ή εφαρμογή του μέτρου τής ομηρίας διαμαρτυρόμαστε, μαζί μέ άλλα μέλη τής Κ.Ε. του ΕΑΜ. Στή συνεδρίαση τής Κ.Ε. του ΕΑΜ τής 6-12-44 υποστηρίζουμε πάλι τήν άμεση αποδοχή τών όρων του στρατηγού Σκόμπυ καί μειοψηφούμε ρητά. Όταν έρχεται ό κ. Τσώρτσιλ, υποστηρίζουμε καί πάλι τήν ανάγκη του τερματισμού του αγώνα. Στις 27-12-44 συνέρχεται η Κ. Ε. τοϋ Κόμματος πού εγκρίνει τή γραμμή πού ακολουθήθηκε ώς τότε καί δίνει τήν εντολή στό Γεν. Γραμματέα νά συναντηθεί μέ τό Π.Γ. του Κ.Κ.Ε. καί, άν διαπιστώσει αδιαλλαξία, νά συγκαλέσει τήν Κ.Ε. τής ΕΛΔ γιά νά παρθούν νέες αποφάσεις.

Η νέα συνάντηση πραγματοποιείται μετά τήν αναχώρηση του κ. Τσώρτσιλ. Τό Π.Γ. του Κ.Κ.Ε. καί η Κ.Ε. του ΕΑΜ έχουν οριστικά πάρει απόφαση νά υποχωρήσουν. Ο συναγ. Σβώλος παίρνει τήν εντολή νά συναντήσει μ’ αυτό τό πνεύμα τόν Αρχιεπίσκοπο. Καί η Κ.Ε. τοΰ ΕΛΑΣ στέλνει απεσταλμένους στόν κ. Σκόμπυ. Έν τω μεταξύ ή άμυνα τής Αθήνας αποδείχνεται πώς δέ μπορεί νά εξακολουθήσει. Η Κ.Ε. του ΕΑΜ, τό Π.Γ. του Κ.Κ.Ε. καί ο Γ. Γραμματέας καί μέλη τής Κ.Ε. τής ΕΛΔ απομακρύνονται απ’ τήν Αθήνα, περιμένοντας τήν απάντηση του Αρχιεπισκόπου—πού δέν ήρθε—καί τούς όρους τής συνθηκολόγησης, πού ήρθαν όταν έκρινε κατάλληλη τή στιγμή ό στρατηγός Σκόμπυ. Στις 10-1-45 υπογράφεται η Ανακωχή απ’ τούς συν. Ζέβγο καί Παρτσαλίδη. Στις 12-2-45 υπογράφεται η Βάρκιζα απ’ τήν Αντιπροσωπεία του ΕΑΜ, όπου μετέχει ό Γενικός Γραμματέας τής ΕΛΔ.
Η Ολομέλεια τής Κ.Ε. της ΕΛΔ εγκρίνει τη γραμμή που ακολουθήθηκε απ τό Γεν. Γραμματέα καί του εκφράζει τήν εμπιστοσύνη της.

Επιμέλεια Αφιερώματος: Χρήστος Τσαντής