Δεν θα αναφερθώ στο πώς βιώνουμε την παραμονή μας στην Ελλάδα εμείς οι μετανάστες και στις δυσκολίες που αντιμετωπίζουμε, αλλά θα επικεντρωθώ στο κομμάτι της πολιτείας, του κράτους και της εξουσίας. Και αυτό γιατί τα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε δεν οφείλονται τόσο στην κοινωνία την ίδια και τον κόσμο γενικώς αλλά στην κυρίαρχη εξουσία, ό,τι χρώμα και να έχει αυτή. Θα παραθέσω σύντομα τα στοιχεία μιας έρευνας που έγινε από την Άννα Τριανταφυλλίδου, από το ΕΛΙΑΜΕΠ και το Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο και η οποία παρουσιάστηκε σε επιστημονικό συνέδριο στα Γιάννενα.1
Σύμφωνα με τα δεδομένα της έκθεσης:
– Ο συνολικός πληθυσμός των μεταναστών στην Ελλάδα, το 2007, υπολογίζεται σε 1.247.000 άτομα. Σε αυτά περιλαμβάνονται 350.000 ομογενείς από την Αλβανία (200.000) και την πρώην Σοβιετική ‘Ενωση (150.000).
– Οι πιο πολλοί μετανάστες (υπολογίζονται περίπου στο 70%) έχουν κοινωνική ασφάλιση και κανονική δουλειά.
– Οι περισσότεροι μετανάστες προέρχονται κυρίως από γειτονικές χώρες. Οι Αλβανοί αποτελούν το 63% όσων έχουν νόμιμη άδεια εργασίας το 2007. Ακολουθούν οι Βούλγαροι (5,6%), οι Γεωργιανοί και μετά οι Ρουμάνοι.
– Σχεδόν οι μισοί από τους αλλοδαπούς που κατοικούν στη χώρα είναι παντρεμένοι (48%) και το 28% έχουν οικογένειες τετραμελείς.
– Στις αρχές της δεκαετίας του 1990, το 30% των μεταναστών εργάζονταν στον αγροτικό τομέα και το 12% ήταν ανειδίκευτοι εργάτες.
Οι αμοιβές τους ήταν κατά 40% μικρότερες από αυτές των Ελλήνων. Το 2007, περίπου 4 στους 10 ξένους εργάτες απασχολούνταν σε ανειδίκευτη χειρωνακτική εργασία. Ένα άλλο 16% εργάζεται στον τομέα των υπηρεσιών και στις πωλήσεις προϊόντων.
– Αυξάνεται και ο αριθμός των μεταναστών που έχουν δικές τους επιχειρήσεις. Σύμφωνα με το Εμπορικό Επιμελητήριο της Αθήνας (το 2006) πάνω από 2.000 Αλβανοί έχουν ξεκινήσει τη δική τους δουλειά. Οι περισσότεροι έχουν ψιλικατζίδικα και περίπτερα. Οι Κινέζοι ανοίγουν μαγαζιά με ρούχα, οι πρόσφυγες από το Μπαγκλαντές ειδικεύονται στα εστιατόρια.
– Σύμφωνα με άλλους ερευνητές, οι μετανάστες (νόμιμοι και παράνομοι) συνεισφέρουν σε ποσοστό μεταξύ 2,3% και 2,8% στο Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν (ΑΕΠ).
– Η ίδια έρευνα (Ζωγραφάκης, Κόντης, Μητράκος] κατέδειξε ότι εάν οι ξένοι εργάτες εγκατέλειπαν τη χώρα, οι μισές από τις 400.000 θέσεις εργασίας που έχουν τώρα, θα παρέμεναν κενές.
Η εξέλιξη αυτή θα δημιουργούσε αρνητικές πιέσεις στην ελληνική οικονομία. Η κατανάλωση και το ΑΕΠ θα έπεφταν, οι μισθοί θα αυξάνονταν μόνο για τους ανειδίκευτους εργάτες και το εισόδημα των μεσαίων και υψηλότερων κοινωνικών στρωμάτων θα έμενε στάσιμο ή θα μειωνόταν.
Ενδιαφέρον έχουν, όμως, και τα στοιχεία για τις κύριες εθνότητες που ζουν και εργάζονται στην Ελλάδα:
1. Αλβανοί: Παρατηρείται μια μετακίνηση από την ανειδίκευτη αγροτική εργασία προς την οικοδομή, τις μικρές επιχειρήσεις, την ημιειδικευμένη εργασία, τα εστιατόρια και τα ξενοδοχεία. Το 82% έχει σταθερή εργασία και το 57% πληρώνει εισφορές. Η μεταπήδηση από την παρανομία στη νόμιμη εργασία και η συμμετοχή τους σε ασφαλιστικούς οργανισμούς έδωσαν (κυρίως στους άνδρες) κοινωνική και οικονομική ώθηση.
Αντίθετα οι γυναίκες είναι εγκλωβισμένες σε υπηρεσίες καθαρισμού και φροντίδας. Αρκετές, ωστόσο, αποχωρούν πλέον από την εργασία για να γίνουν νοικοκυρές.
2. Ομογενείς (από την πρώην Σοβιετική Ένωση): Οι περισσότεροι δείχνουν να παγιδεύτηκαν σε δουλειές με χαμηλές απολαβές παρά την καλή εκπαίδευση που είχαν (π.χ. το 12% είναι απόφοιτοι πανεπιστημίου, όταν για τους Έλληνες το αντίστοιχο ποσοστό είναι 8%).
3. Βούλγαροι: Τρεις στους τέσσερις είναι γυναίκες και εργάζονται ως εσωτερικές σε σπίτια. Οι άνδρες απασχολούνται στην οικοδομή. Το 2004 υπολογίζονταν σε 33.638 άτομα, από τα οποία 12.500 ήταν ασφαλισμένοι στο ΙΚΑ. Ο μέσος μισθός τους ήταν κατά 46% μικρότερος από τον αντίστοιχο των Ελλήνων.
4. Ρουμάνοι: Από τους περίπου 16.000 που έχουν νόμιμη άδεια παραμονής, οι 11.000 είναι ασφαλισμένοι στο ΙΚΑ. Αμείβονται, κατά μέσο όρο, 32% λιγότερο από τους Έλληνες εργαζόμενους.
5. Κινέζοι: Υπολογίζεται ότι σήμερα εργάζονται στην Ελλάδα 20.000 Κινέζοι, έναντι μόλις 1.500 που είχαν καταγραφεί το 2001. Οι μισοί έχουν εγκατασταθεί στην Αθήνα και έχουν δικά τους μαγαζιά. Μερικές χιλιάδες, επίσης, μετακινούνται το καλοκαίρι στα νησιά.
6. Ασιάτες: Η εισροή Ασιατών προσφύγων στην Ελλάδα άρχισε εδώ και τρεις δεκαετίες. Από τη δεκαετία του ’70 ήρθαν οι πρώτοι Πακιστανοί. Μετά το 2003 παρατηρείται αύξηση στην εισροή Ασιατών μεταναστών. Υπολογίζεται ότι σήμερα ζουν στην Ελλάδα περισσότεροι από 130.000 Ασιάτες, διαφόρων εθνικοτήτων, που πληρώνονται με πολύ χαμηλές αμοιβές. Απ’ αυτούς περίπου 50.000 είναι Πακιστανοί, οι οποίοι εργάζονται κυρίως σε βιομηχανίες και οικοδομές.
Οι περισσότεροι από εμάς, κατά τη διάρκεια των πρώτων χρόνων ήμασταν παράνομοι (όπως συνήθως μας αποκαλούν, χωρίς να έχουμε κάνει κάποιο έγκλημα για να είμαστε παράνομοι, με μόνο πρόσχημα τη φυγή προς το άπιαστο όνειρο για μια καλύτερη ζωή). Από τα πρώτα χρόνια της νομιμοποίησης των οικονομικών μεταναστών που ξεκίνησε από την πλευρά του κράτους, συνεχίζεται η ίδια ιστορία (2 χρόνια ανανέωση άδειας, ένσημα, μόνιμη κατοικία, κ.λπ.). Βέβαια, η νομιμοποίηση δεν άλλαξε την κατάσταση προς το καλύτερο, καθώς εμφανίζονται άλλα προβλήματα: φάκελοι με δικαιολογητικά -η γνωστή γραφειοκρατία- και ακόμη περισσότερο για εμάς τους ξένους και επίσης ο επίσημος ρατσισμός και η ξενοφοβία στις κρατικές υπηρεσίες. Ο χρόνος αναμονής μέχρι την έκδοση της άδειας (μερικές φορές παραλαμβάνουμε και ληγμένες άδειες παραμονής] μας κάνουν να νιώθουμε εγκλωβισμένοι στην Ελλάδα σε αυτή την τεράστια φυλακή, βιώνοντας μια διαρκή ομηρία, η οποία δεν σπάει ούτε στις χειρότερες περιπτώσεις, όπως σε χαμό αγαπημένων προσώπων. Αυτή η κατάσταση δεν είναι μια μεμονωμένη περίπτωση για κάποιους ανθρώπους που δεν πληρούν τις προϋποθέσεις για να έχουν την άδεια παραμονής αλλά είναι γενικευμένη στην Ελλάδα. Όπως δείχνουν και οι έρευνες που έχουν γίνει, η πλειοψηφία των μεταναστών (το ένα δέκατο του πληθυσμού, 1.000.000 σε αριθμό) αντιμετωπίζει το ίδιο πρόβλημα. Παρόλο που σε καμία ευρωπαϊκή χώρα οι συνθήκες δεν είναι ιδανικές για τους μετανάστες, πρέπει να τονίσω πως η νομοθεσία όσο αφορά τη μετανάστευση στην Ελλάδα είναι η χειρότερη.
Αυτή η κατάσταση εγκλωβισμού σου αφαιρεί το δικαίωμα να σκεφτείς και για περαιτέρω πράγματα. Παρόλο που είμαστε νέοι και έχουμε την προσωπική μας ζωή, δε μπορούμε να τη ζήσουμε γιατί ο περιορισμός είναι απόλυτος. Είσαι περιορισμένος να κυκλοφορήσεις εντός των ορίων που σου έχουν επιβληθεί στην Ελλάδα σαν να σου έχουν πει επίσημα: Τι ήρθες να κάνεις στην Ελλάδα; Εδώ είναι μια μεγάλη φυλακή. Αν δέχεσαι να έρθεις εδώ και να νομιμοποιηθείς, σαν ένα προνόμιο, πρέπει να δεχτείς τις συνθήκες που επιβάλλουμε εμείς. Συνθήκες, τις οποίες όταν τις βιώνεις κάθε μέρα επί χρόνια, ακόμη και να νομίσεις κάποια στιγμή ότι είσαι ελεύθερος πλέον από αυτό το καθεστώς, δε θα μπορέσεις να ζήσεις όπως ζει ένας φυσιολογικός άνθρωπος.
Αυτό είναι και το σημείο όπου συσχετίζεται η δική μας θεματική με τις υπόλοιπες ομάδες αποκλεισμένων, γιατί ίσως να απορεί κάποιος ποια σχέση μπορεί να έχουν οι μετανάστες και οι πρόσφυγες με τους εξαρτημένους, φυλακισμένους, καρκινοπαθείς κ.λπ. Όμως, η ψυχολογία του κάθε ανθρώπου δεν εξαρτάται από το τι είσαι και από πού ήρθες. Αν βιώνεις συνέχεια αυτό το καθεστώς και είσαι καταπιεσμένος, φυσικά και θα εμφανίζονται εντονότερα στη ζωή σου προβλήματα, ψυχολογικά και άλλα. Και αυτό σε κάνει να νιώθεις πιο κοντά με τους υπόλοιπους, οι οποίοι νιώθουν και οι ίδιοι την απομόνωση και την καταπίεση από την ίδια την εξουσία και την πολιτεία.
Κλείνοντας, θα ήθελα να πω και δυο λόγια για τον λόγο που βρίσκομαι εδώ σ’ αυτό το βήμα. Ήταν από τις ελάχιστες φορές που απευθύνεται ο λόγος σε εμάς τους ίδιους, πράγμα που γίνεται στα πλαίσια μιας πρωτοβουλίας από το Τμήμα Ψυχολογίας του Α.Π.Θ. και μάλλον η πρώτη φορά που όλα οργανώθηκαν από εμάς τους ίδιους. Είχαμε συνηθίσει να μας καλούν σε τέτοιου είδους συνέδρια-εκδηλώσεις μόνο σαν διακοσμητικό στοιχείο και να δίνουμε με αυτό τον τρόπο χρώμα στις εκδηλώσεις για τους μετανάστες και πρόσφυγες.
Για μένα έχει σημασία η κάθε αρχή μιας προσπάθειας και το γεγονός ότι βρέθηκα με ανθρώπους που βιώνουν την ίδια καταπίεση και τον ίδιο αποκλεισμό, όχι τόσο από την κοινωνία, αλλά από την κυρίαρχη εξουσία, ό,τι χρώμα και να έχει αυτή.
Αν οι πολιτικές αυτές δεν αλλάξουν ριζικά, πρέπει εμείς να τις ανατρέψουμε, πιο πολύ στο δρόμο, παρά κλεισμένοι μέσα σε πολυτελείς αίθουσες.
* Μέλος ομάδας μεταναστών και προσφύγων Θεσσαλονίκης
1. Τριανταφυλλίδου Άννα «Ο μεταναστευτικός πληθυσμός της Ελλάδας. Διαστάσεις, κοινωνικά, δημογραφικά χαρακτηριστικά και ένταξη στην αγορά εργασίας». Συμπόσιο «Αριστόβουλος Μάνεσης» Ιωάννινα 4-5 Απριλίου 2008.
Αναδημοσίευση από το Επιστημονικό Περιοδικό με τίτλο «ΚΟΙΝΩΝΙΑ & ψυχική ΥΓΕΙΑ», του τμήματος Ψυχολογίας του Α.Π.Θ. ( Τριμηνιαία Επιστημονική Έκδοση για θέματα Υγείας και Κοινωνικού Αποκλεισμού).
ΡΑΔΑΜΑΝΘΥΣ 