Αυτό ήταν το κεντρικό θέμα της ομιλίας – αποτέλεσμα ιστορικής έρευνας – του Σήφη Μιχελογιάννη* στην κεντρική τιμητική εκδήλωση για τα 74 χρόνια από τη Μάχη της Κρήτης, την οποία διοργάνωσαν η Περιφέρεια Κρήτης-Περιφερειακή Ενότητα Χανίων, το Πνευματικό Κέντρο Χανίων και η 5η Ταξιαρχία Πεζικού. Ολόκληρο το κείμενο της ομιλίας του έχει ως εξής:
Η ΚΡΗΤΗ ΕΔΩΣΕ ΤΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ
Βρισκόμαστε 70 χρόνια έπειτα από τη θριαμβευτική νίκη των συμμάχων κατά των δυνάμεων του ναζισμού και του φασισμού και 74 χρόνια από τη θρυλική και παράδοξη Μάχη της Κρήτης. Προεισαγωγικά θέλω να σας πω ότι ο εικονιζόμενος πίνακας του Βλαχάκη μας ευαισθητοποιεί, προκαλεί την εγρήγορση της συνείδησής μας και δείχνοντας τον Κρητικό να επιτίθεται με πρωτόγονα μέσα στον Γερμανό αλεξιπτωτιστή, που μόλις έχει σκοτώσει έναν φίλο του, ξεκαθαρίζει μια για πάντα τα πράγματα.
Παράνομος, ανέντιμος και βάρβαρος είναι ο εισβολέας Γερμανικός ναζισμός, που θέλει αναίτια να σκλαβώσει την Κρήτη. Το δίκαιο του πολέμου και του Ο.Η.Ε. αλλά και των δικαιωμάτων του ανθρώπου έχει και γενικές αρχές, πέρα από τις ειδικές διατάξεις. Άλλωστε οι αλεξιπτωτιστές ήταν εθελοντικό σώμα του γερμανικού στρατού κι όταν έπεσαν στην Κρήτη πυροβολούσαν αδιακρίτως και τους αμάχους. Τα ολοκαυτώματα και τις θηριωδίες, αυτοί, οι Γερμανοί ναζί τα διέπραξαν. Ας είναι αυτά τα λόγια και μια απάντηση σ’ αυτούς που θέλουν να αναθεωρήσουν την Ιστορία της Μάχης της Κρήτης. Στο τέλος οι δυνάμεις του ναζιστικού ολοκληρωτισμού συντριφτήκανε από τις δυνάμεις της Ελευθερίας και της Δημοκρατίας.
Η Ψυχή του Κρητικού λαού
Κυρίες και κύριοι,
τα αριστουργήματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας δίνουν ανάγλυφα την τοιχογραφία της ψυχολογίας, της νοοτροπίας, των αισθημάτων των παθών και των αξιών των κοινωνιών και των ανθρώπων. Ο μεγάλος Έλληνας συγγραφέας, ο Κρητικός Νίκος Καζαντζάκης με τα αθάνατα μυθιστορήματά του «Ζορμπάς» και «Καπετάν Μιχάλης» περιγράφει με τον καλύτερο τρόπο τους συμπατριώτες του τους Κρητικούς. Στη ψυχή του Κρητικού υπάρχει έμφυτη η αγάπη για τη ζωή και κάτι παραπάνω, η χαρά της ζωής. Είναι χαροκόπος και «Ζορμπάς» ο κάθε Κρητικός.
Συγχρόνως όμως ενυπάρχει στη ψυχή του Κρητικού η λατρεία για την Ελευθερία και τη Δημοκρατία. Είναι και «Καπετάν Μιχάλης» ο Κρητικός, ενώ συστατικό στοιχείο της ψυχοσύνθεσής του είναι το αιώνιο αγωνιστικό και αντιστασιακό του πνεύμα, που τον κράτησε όρθιο μέσα στην Ιστορία.
Οι γερμανικοί βομβαρδισμοί πριν την 20η Μαΐου 1941 είχαν προαναγγείλει την επίθεση κατά της Κρήτης. Αξίζει να αναφέρουμε ότι τα Χανιά και το Ηράκλειο βομβαρδίστηκαν άγρια από τις 14 μέχρι τις 28 Μαΐου 1941, από τις γερμανικές αεροπορικές δυνάμεις, που είχαν επικεφαλής τον πτέραρχο Ριχτόφεν, τον ίδιο δηλαδή αξιωματικό που στις 26 Απριλίου 1937 είχε ισοπεδώσει την Ισπανική πόλη Γκερνίκα ή Γκουέρνικα στον Ισπανικό εμφύλιο, και που ο πίνακας του Πικάσο την έκαμε γνωστή σε όλο τον κόσμο. Οι Ισπανοί έχουν τον Πικάσο για τη Γκουέρνικα, εμείς έχουμε τον Βλαχάκη για τη Μάχη της Κρήτης.
Μετά το πηχτό σκοτάδι ήρθε η αυγή της 20ης Μαΐου του 1941. Η επίθεση των Γερμανών έγινε σε δύο φάσεις. Πρώτα στο Μάλεμε και τα Χανιά και μετά στο Ρέθυμνο και στο Ηράκλειο. Οι Κρητικοί ξύπνησαν στενοχωρημένοι και κατηφείς, σε ένα καθεστώς εσωτερικής κατοχής με το δικτάτορα Μεταξά να τους θεωρεί εχθρούς και να τους έχει ξαρμάτωτους, να τους έχει αφοπλίσει, ενώ η 5η Μεραρχία των Κρητών, που πολέμησε στο Αλβανικό Μέτωπο, ήταν μακριά, στον ελληνικό βορά, χωρίς εντολή να επιστρέψει στην Κρήτη.
Τα στοιχεία όμως που χαρακτηρίζουν τους Κρητικούς είναι σύμφυτα βαθιά μέσα στη ψυχή τους και κρατούν άγρυπνη τη συνείδησή τους. Η πρώτη αναμέτρηση με τον Γερμανικό στρατό, με τους Γερμανούς ναζί έγινε στο βάθος του ορίζοντα και στου ουρανού τις στράτες. Όχι μόνο με τις βολές των λίγων αντιαεροπορικών πυροβόλων των συμμάχων, αλλά και με το αετίσιο βλέμμα των Κρητικών. Η απόφαση για την άμυνα και την αντίσταση με κάθε μέσο από τους απλούς πολίτες, πάρθηκε από την πρώτη στιγμή, από τη στιγμή που είδαν τα σιδερένια πουλιά, τα αλεξίπτωτα στον ουρανό.
Με την ταχύτητα του φωτός και του ηλεκτρισμού οι Κρητικοί εφώναξαν: «αγώνας, άμυνα, αντίσταση», όπως επί Τουρκοκρατίας εφώναζαν, κάθε τόσο «επανάσταση». Αμέσως ξύπνησε μέσα τους το αγωνιστικό και αντιστασιακό τους πνεύμα. Δεν υπολόγισαν ούτε τη στρατιωτική γερμανική μηχανή, ούτε το συσχετισμό των δυνάμεων, ούτε σκέφτηκαν τις συνέπειες.
Η παλλαϊκή αυτή αντίσταση θα άλλαζε το χαρακτήρα του πολέμου και τα μαζικά αντίποινα των Γερμανών, θα έδειχναν το απεχθές πρόσωπο του ναζισμού και θα χαρακτήριζαν τη Μάχη της Κρήτης ως την πιο παράδοξη μάχη του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Αξίζει να περιγράψουμε με λίγα λόγια, πριν τα γνωστά άλλωστε γεγονότα της Μάχης της Κρήτης, τους σχεδιασμούς αλλά και το συσχετισμό των δυνάμεων των Ελλήνων και των Βρετανών συμμάχων τους αφ’ ενός και των Γερμανών εισβολέων αφ’ ετέρου.
Το χρονικό των γεγονότων
Μιλούμε κατ’ αρχήν για μια εποχή με γερμανικούς στρατιωτικούς θριάμβους, βαλκανικούς και πανευρωπαϊκούς. Από τη συμμαχική πλευρά υπήρχε ακόμα ακμαίο ηθικό και γρανιτένια θέληση για αντίσταση στον γερμανικό επεκτατισμό και τις γερμανικές θηριωδίες. Μπροστά στα μάτια όμως των συμμάχων υπήρχαν μόνο συντρίμμια και τραγωδίες. Έπρεπε λοιπόν και είχε τεράστια ηθική σημασία, πέρα από τη στρατιωτική, να υπερασπιστούν την Κρήτη, το μόνο ελεύθερο ακόμη τμήμα της Ελλάδας και των Βαλκανίων. Οι Βρετανοί άλλωστε έβλεπαν ως ευκαιρία να αναμετρηθούν με τους Γερμανούς σε ένα μεγάλο νησί, στηριζόμενοι στη φανερή ναυτική τους υπεροχή.
Για εκείνη δε την εποχή, φάνταζε απίθανο έως αδύνατο το να κατακτηθεί ένα μεγάλο νησί μόνο από τον αέρα. Ίσως γι’ αυτό, κάνοντας μεγάλο λάθος, ήθελαν τα αεροδρόμια στην Κρήτη. Προφανώς τα θεωρούσαν χρήσιμα και όχι επικίνδυνα. Αλλά και οι Γερμανοί ετοίμαζαν την επίθεση κατά της Αγγλίας, ενάντια δηλαδή στο πολύ μεγάλο νησί.
Ίσως και αυτοί, πέρα από τη στρατιωτική σημασία αυτής καθεαυτής της Κρήτης, να έβλεπαν από τη μεριά τους την επίθεση και την προσπάθεια κατάκτησης της Κρήτης ως μια σε μικρογραφία πρόβα τζενεράλε για τη μάχη κατά της Αγγλίας. Όπως γνωρίζουμε βέβαια ο ηρωισμός των Άγγλων συνέτριψε τις φιλοδοξίες του Χίτλερ. «Ουδέποτε τόσοι πολλοί οφείλουν τόσα πολλά σε τόσο λίγους», είπε μετά τη Μάχη της Αγγλίας ο εκ των νικητών του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου Ουίνστον Τσώρτσιλ εξυμνώντας τους Άγγλους αεροπόρους.
Όμως η άμυνα της Κρήτης εχώλαινε σε απαραίτητα μέσα για τη διεξαγωγή του πολέμου και την αποτελεσματική άμυνα. Η Κρήτη δεν διέθετε την απαραίτητη αεροπορία, ούτε και τα απαραίτητα αντιαεροπορικά. Διέθετε, όπως αναφέρεται, μόνο 69 αντιαεροπορικά πυροβόλα σε ολόκληρο το νησί.
Το Διεθνές περιβάλλον
Το περιβάλλον της Μέσης Ανατολής, Συρία, Ιράκ και Λιβύη ήταν εχθρικό για τους Βρετανούς και τους συμμάχους τους. Ο Αραβικός εθνικισμός καραδοκούσε και η κατάσταση στη Βόρεια Αφρική ήταν υπό διαμόρφωση. Η Τουρκία και τότε κρατούσε αμφιλεγόμενη στάση.
Η Κρήτη είχε δεδομένη τη θερμή υποστήριξη των Βρετανών στρατιωτικών παρά το ότι οι ίδιοι δεν συμμερίζονταν την αισιοδοξία των πολιτικών στο Λονδίνο για τη νίκη. Ίσως βέβαια αυτή η απαισιοδοξία τους να τους εμπόδισε να διαθέσουν περισσότερες δυνάμεις και περισσότερα μέσα, στο νησί. Είχε επίσης η Κρήτη, δεδομένη την υποστήριξη των συμμαχικών κυβερνήσεων. Στα παρασκήνια όμως οι Κρητικοί αντιμετώπιζαν την επιφυλακτικότητα και την αντιπαλότητα της Αγγλικής διπλωματίας, όπως θα εξηγήσω.
Η ελληνική βασιλική κυβέρνηση μαζί με τον βασιλιά Γεώργιο τον Β΄ ακολούθησε τους Βρετανούς, που υποχωρώντας από την Ελλάδα φτάσανε στην Κρήτη. Ο Κρητικός πρωθυπουργός Εμμανουήλ Τσουδερός αρχίζει αμέσως τις περιοδείες στο νησί εμψυχώνοντας το λαό.
Εκφωνεί λόγους και υπόσχεται ταχύτατη αποκατάσταση της Δημοκρατίας, μόλις οι περιστάσεις το επιτρέψουν. Οι κάτοικοι όμως του νησιού απαιτούν την ανάκτηση του εξοπλισμού τους που τους είχε αφαιρέσει ο Μεταξάς. Η αγγλική διπλωματία φαίνεται δύσπιστη γι’ αυτόν τον εξοπλισμό, αφού φοβάται ότι μπορεί να χρησιμοποιηθεί και εναντίον του υπάρχοντος φιλοαγγλικού πλέον ελληνικού καθεστώτος. Έτσι, δεν δημιουργήθηκε Κρητική Πολιτοφυλακή παρά την επιθυμία των Ελλήνων στρατιωτικών και ενώ ο εχθρός ήταν προ των πυλών.
Ο Συσχετισμός των δυνάμεων
Ερχόμαστε τώρα στον συσχετισμό των στρατιωτικών δυνάμεων φτάνοντας στη Μάχη της Κρήτης.
Οι συμμαχικές και οι ελληνικές δυνάμεις, η φρουρά της Κρήτης είχε περίπου 30.000 στρατιώτες της Βρετανικής Αυτοκρατορίας, που οι περισσότεροι υποχωρώντας από τη Βόρεια Ελλάδα ήρθαν στην Κρήτη. Σ’ αυτούς περιλαμβάνονται και περίπου 3.500 μαχητές διαφόρων Βρετανικών δυνάμεων που ήρθαν από την Αίγυπτο μεταξύ 10ης και 19ης Μαΐου, κυριολεκτικά δηλαδή την τελευταία στιγμή. Οι Βρετανοί μαχητές ήταν κυρίως Νεοζηλανδοί και Αυστραλοί. Στο στράτευμα αυτό υπήρχαν περίπου 1500 αξιωματικοί. Υπήρχαν επίσης 11.500 έως 14.000 στρατιώτες ελληνικών δυνάμεων, που ήταν 8 τάγματα νεοσυλλέκτων από την Τρίπολη και το Ναύπλιο, χωρίς επαρκή εκγύμναση, με ελάχιστο και ποικίλο οπλισμό και με ελάχιστες σφαίρες. Υπήρχαν ακόμα όμως και οι περισσότερο αξιόμαχες μονάδες, όπως της Σχολής Χωροφυλακής και των πρώτων τάξεων της Σχολής Ευελπίδων. Ο στρατηγός Τσακαλώτος στο μικρό τεύχος με τίτλο: «Η Μάχη των Ολίγων», αναφέρεται στη Μάχη της Κρήτης και στη συμμετοχή των ευέλπιδων που πολέμησαν στο Κολυμπάρι, για τη στήριξη που βρήκαν οι ευέλπιδες, τη φιλοξενία και τη φροντίδα μετά τη Μάχη, από όλους τους κατοίκους του χωριού Ραμνή στον Αποκόρωνα, με επικεφαλής τον αντισυνταγματάρχη πολεμικής διαθεσιμότητας Δημήτρη Μιχελογιάννη.
Οι ευέλπιδες, με οδηγούς, περνώντας από διάφορα χωριά και μέσω των Λευκών Ορέων έφτασαν στα Σφακιά αλλά οι υποχωρούντες Άγγλοι δεν τους πήραν με τα καράβια τους.
Επικεφαλής των συμμαχικών δυνάμεων ορίστηκε ο Νεοζηλανδός υποστράτηγος Φράιμπεργκ, ο οποίος ανέπτυξε τις δυνάμεις του στις στρατηγικές περιοχές του Μάλεμε, των Χανίων, της Σούδας, του Ρεθύμνου και του Ηρακλείου.
Οι έλληνες ιστορικοί Θεοχάρης Δετοράκης και Γιώργος Μαργαρίτης αλλά και ο Ουίνστον Τσώρτσιλ δίνουν διαφορετικά στοιχεία για τις δυνάμεις των αντιπάλων αλλά και για τις απώλειες τους στη μάχη. Το σώμα της γερμανικής εφόδου ήταν μικρότερο από τη φρουρά της Κρήτης. Είχε περίπου 22.000 αερομεταφερόμενους άνδρες, από τους οποίους οι 15.000 περίπου ήταν αλεξιπτωτιστές της 7ης Αερομεταφερόμενης Μεραρχίας και 8.500 στρατεύματα ορεινών κυνηγών της 5ης Ορεινής Μεραρχίας. Από όλους αυτούς, από την πρώτη μέρα της επιχείρησης έφτασαν στο νησί 9.000 στρατιώτες με το φορητό οπλισμό τους, αλεξιπτωτιστές και ορεινά στρατεύματα. Η μεταφορά έγινε από το 11ο Αεροπορικό Σώμα με 530 μεταγωγικά αεροπλάνα.
Αυτή ήταν μία οδυνηρή έκπληξη για τους υπερασπιστές της Κρήτης. Αναπάντεχη εξέλιξη για τους Βρετανούς. Πρωτοφανής επίδοση της γερμανικής αεροπορίας. Η γερμανική επίθεση εκδηλώθηκε σε όλα τα στρατηγικά σημεία: Μάλεμε, Σούδα, Χανιά, Ρέθυμνο, Ηράκλειο. Έτσι οι αμυνόμενοι δεν είχαν τη δυνατότητα της μεταξύ των μεταφοράς ενισχύσεων. Οι Γερμανοί επιτιθέμενοι είχαν βέβαια πολύ μεγάλες απώλειες.
Μετά την κατάληψη όμως του αεροδρομίου του Μάλεμε και την εξουδετέρωση της άμυνάς του, από την 21η Μαΐου οι Γερμανοί μετέφεραν καθημερινά κάποιες χιλιάδες στρατευμάτων και άφθονο πολεμικό υλικό.
Η ελληνική κυβέρνηση μέσω των Λευκών Ορέων έφτασε στο Λυβικό Πέλαγος, στην Αγία Ρούμελη, επιβιβάστηκε στο βρετανικό αντιτορπιλικό Decoy τη νύχτα της 22ας προς την 23η Μαΐου και έφτασε στην Αίγυπτο.
Οδυνηρή έκπληξη για τους Γερμανούς ήταν η ανάμιξη, για πρώτη φορά, των εφοδιασμένων με πρωτόγονα μέσα απλών πολιτών στη Μάχη της Κρήτης. Ιδιαίτερα μάλιστα αν λάβουμε υπόψη μας ότι η προπαγάνδα τους, οι υπηρεσίες πληροφοριών τους, παρουσίαζαν τους Κρητικούς, από παλαιότερα, ίσως λόγω του υπάρχοντος καθεστώτος Μεταξά, ως φιλογερμανούς! Ο Άγγλος ιστορικός Στιούαρτ εξαίρει τη συμβολή του πληθυσμού της Κρήτης στην αντιμετώπιση των εισβολέων. Η συμμετοχή του λαού της Κρήτης στον ένοπλο αγώνα δημιουργούσε ένα εχθρικό περιβάλλον για τους Γερμανούς και επέφερε απρόσμενες απώλειες στα εκλεκτά στρατεύματα των αλεξιπτωτιστών. Ο λαός της Κρήτης ήταν πρωτοπόρος σ’ αυτόν τον αγώνα και έδωσε το παράδειγμα σε άλλους λαούς.
Στη θάλασσα υπήρχαν στην αρχή οι βρετανικοί θρίαμβοι ενάντια στις προσπάθειες των Γερμανών να μεταφέρουν με μικρά επιταγμένα καράβια και με καΐκια ακόμη στρατεύματα και στρατιωτικό υλικό στην Κρήτη. Στο τέλος όμως η πανίσχυρη γερμανική αεροπορία έγειρε την πλάστιγγα υπέρ των Γερμανών, αφού κατέστρεψε πολλά βρετανικά καράβια. Στην Κρήτη δεν θα έρχονταν ενισχύσεις για τα συμμαχικά στρατεύματα. Υπήρχε μεγάλη φθορά των συμμαχικών δυνάμεων και έτσι η μάχη θα κατέληγε υπέρ των Γερμανών, που κατέλαβαν την Κρήτη. Η αεροπορική δύναμη των Γερμανών περιελάμβανε περισσότερα από 500 μεταγωγικά αεροπλάνα, επίσης καταδιωκτικά και βομβαρδιστικά, ένα σύνολο περίπου 1300 αεροσκαφών.
Διοικητής της αεροπορικής δύναμης των Γερμανών και της όλης επιχείρησης «ΕΡΜΗΣ» ήταν ο πτέραρχος Στούντετ, ενώ η επίθεση κατά της Κρήτης ήταν έμπνευση της αχαλίνωτης φιλοδοξίας του αρχηγού της γερμανικής πολεμικής αεροπορίας Γκαίρινγκ.
Ο πρώτος στόχος των Γερμανών ήταν η κατάληψη του αεροδρομίου του Μάλεμε. Η πτώση του αεροδρομίου του Μάλεμε ήταν καίριο πλήγμα για την άμυνα της Κρήτης. Πολλοί στρατιωτικοί αναλυτές ενώ δέχονται ότι ήταν ηρωική η αντίσταση όλων των υπερασπιστών του Μάλεμε και γενικότερα των υπερασπιστών όλης της Κρήτης, ελέγχουν τον συνταγματάρχη Άντριου και τον στρατηγό Φράϊμπεργκ για την εγκατάλειψη του υψώματος 107, μετά βέβαια από τη μεγάλη πίεση των Γερμανών και μετά από την αποτυχία της βρετανικής αντεπίθεσης. Υπήρχαν και τα στρατηγικά λάθη και οι καθηλωμένες δυνάμεις των συμμάχων στη Σούδα, που δεν βοήθησαν την αντεπίθεση κατά των Γερμανών στο ύψωμα 107. Το ύψωμα 107 ήταν η βάση της άμυνας του αεροδρομίου του Μάλεμε. Οι Βρετανοί περίμεναν τους Γερμανούς από τη θάλασσα.
Την 21η Μαΐου οι Γερμανοί διατηρούσαν σταθερά τον έλεγχο του διαδρόμου προσγείωσης του αεροδρομίου του Μάλεμε και του υψώματος 107. Στις 27 Μαΐου καταλήφθηκαν τα Χανιά και το Ρέθυμνο και στις 30 Μαΐου το Ηράκλειο.
Συμπεράσματα από τη Μάχη της Κρήτης
Τα συμπεράσματα από τη Μάχη της Κρήτης είναι πολλά και ποικίλα, πολύπλοκα, πολυσύνθετα και αντιφατικά. Ονομάζεται η Μάχη της Κρήτης παράδοξη και μάχη των εκατέρωθεν οδυνηρών εκπλήξεων. Μπορεί κάποιος άνετα να υποστηρίξει ότι ακόμη και οι νικητές της μάχης, Γερμανοί είναι συγχρόνως και ηττημένοι, λαμβάνοντας υπόψη και το μέγεθος των απωλειών που είχαν. Η κατακτημένη από τους Γερμανούς Κρήτη έμεινε μακριά από τις μεταγενέστερες μάχες του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Ούτε οι κατακτητές Γερμανοί την αξιοποίησαν. Στα επόμενα όμως χρόνια μέχρι το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, τα βουνά και τα λαγκάδια της Κρήτης εξακολουθούσαν να βροντούν, να αντιλαλούν και να αστράφτουν. Αιτία ήταν το αιώνιο αντιστασιακό πνεύμα της Κρήτης.
Αμέτρητοι οι τόποι θυσίας των Κρητικών και πανταχού παρούσα η θρυλική εθνική μας αντίσταση. Οι απώλειες από τη Φρουρά της Κρήτης, όπως και οι απώλειες των Γερμανών εισβολέων είναι μεγάλες για μια ολιγοήμερη μάχη. Περίπου 4.000 στρατιώτες και ναύτες της βρετανικής αυτοκρατορίας σκοτώθηκαν. Οι περισσότεροι ήταν Αυστραλοί και Νεοζηλανδοί, πράγμα που κλόνισε τις σχέσεις μεταξύ της κυβέρνησης του Λονδίνου και των άλλων κυβερνήσεων της αυτοκρατορίας. Το Λονδίνο όμως ακούμπησε μετά στον μεγάλο σύμμαχο, τις Η.Π.Α., που μπήκαν στον πόλεμο. Υπήρξαν και περίπου 12.000 Βρετανοί μαχητές αιχμάλωτοι.
Σκοτώθηκαν, τραυματίστηκαν πολλοί Έλληνες στρατιώτες και αξιωματικοί, ενώ χιλιάδες ήταν τα θύματα από τους απλούς πολίτες. Τα θύματα από τους πολίτες ήταν στην διάρκεια της μάχης περίπου 2.200, όπως υπολογίζεται, ενώ πεσόντες και εκτελεσθέντες συνολικά πολίτες από τους Γερμανούς στην Κρήτη στο Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, όπως δίδονται από την Ιστορία Στρατού, είναι 6.500 άνδρες, 1118 γυναίκες και 800 παιδιά.
Οι Βρετανοί έχασαν πολλά πλοία, 3 καταδρομικά, 6 αντιτορπιλικά, ενώ 13 άλλα έπαθαν σοβαρές ζημιές. Τις δυο τελευταίες μέρες του Μαΐου βρετανικά στρατεύματα κατέληξαν στα Σφακιά, στα νότια της Κρήτης και έφυγαν με πλοία στη Μέση Ανατολή. Οι επιτιθέμενοι έχασαν 6.000 στρατιώτες, εκ των οποίων η μεγάλη πλειοψηφία, περίπου 4.500, ήταν από το επίλεκτο σώμα των Γερμανών αλεξιπτωτιστών. Οι Γερμανοί έχασαν πάρα πολλά αεροπλάνα, 170 καταρρίφθηκαν και περίπου άλλα τόσα, σύνολο 350 καταστράφηκαν ή υποστήκαν ζημιές.
Λέει η κρητική μαντινάδα ότι όπου και να σκάψεις στην Κρήτη θα βρεις κόκκαλα παλληκαριών από τις διάφορες επαναστάσεις και μάχες της Κρήτης. Άλλωστε μαζικά αντίποινα και εκτελέσεις έγιναν από τους Γερμανούς σε όλη την Κρήτη, από την πρώτη μέρα της μάχης.
Πρέπει όμως να αναφέρουμε ενδεικτικά μαζί με τη Βιάνο και τα άλλα μέρη των άλλων νομών της Κρήτης, για τα Χανιά, κάποιους τόπους αγώνα, θυσίας και μαρτυρίου, όπως η Κάντανος, η Μαλάθυρος, το Καστέλι, η Αγιά, το Κοντομαρί, το Μάλεμε, ο Γαλατάς, οι Στέρνες, ο Αλικιανός, τα Περβόλια, τα Φλώρια, το Κουτσογέρακο, ο Λειβαδάς και η Μονή και τόσοι άλλοι.
Κυρίες και κύριοι, Αγαπητοί φίλοι,
πολύ σωστά οι σχετικές εκδόσεις των τέως Νομαρχιών, των Δήμων και Κοινοτήτων, όπως και του Ιστορικού Μουσείου Κρήτης και άλλες εκδόσεις, όπως και οι επίσημες ομιλίες πάνω στην επέτειο για τη Μάχη της Κρήτης, αναφέρονται συγχρόνως και στην Εθνική Αντίσταση της Κρήτης, που ήταν η φυσική συνέχεια της μάχης. Η αντίσταση των Κρητικών κατά των Γερμανών ήταν συνεχής και μετά την κατάληψη της Κρήτης.
Οι δυνάμεις της Εθνικής Αντίστασης στα Χανιά έδωσαν σημαντικές μάχες, όπως η μεγαλύτερη μάχη εκ παρατάξεως στην Κρήτη μεταξύ ανταρτών και Γερμανών, η μάχη της Παναγιάς στα Κεραμιά με τον ΕΛΑΣ και η σημαντική μάχη του Βαφέ με δυνάμεις της ΕΟΚ.
Οι αντιστασιακές οργανώσεις στα Χανιά, όπου αναφέρομαι, είχαν, κατ’ αρχάς, κοινή διοίκηση και έκαμαν μεταξύ τους συμφωνίες όπως τη συμφωνία του Θέρισσου, της Τρομάρισσας και του Φρε στον Αποκόρωνα. Οι Ρώσοι είχαν εκφράσει τον θαυμασμό τους για τους ηρωικούς μαχητές της Μάχης της Κρήτης, που επέφεραν σημαντικές απώλειες στο επίλεκτο σώμα των Γερμανών αλεξιπτωτιστών και που τους χάρισαν περισσότερο χρόνο προετοιμασίας για την ηρωική δική τους υπεράσπιση, των δικών τους εδαφών, όπου και τάφηκαν οριστικά οι εγκληματικές φιλοδοξίες του ναζισμού.
Ο Τσώρτσιλ στα απομνημονεύματά του γράφει ότι ο Γκαίρινγκ κέρδισε στην Κρήτη μία πύρρεια νίκη και ότι με τις ίδιες δυνάμεις που διέθεσε εκεί, θα μπορούσε να κατακτήσει την Κύπρο, τη Συρία, το Ιράκ και ίσως και την Περσία. Αλλά και ο Άγγλος στρατάρχης Γουέϊβελ παραδέχεται ότι η καθυστέρηση των Γερμανών από τη Μάχη της Κρήτης, όπου είχαν καταστρεπτικές απώλειες, του έδωσε την ευκαιρία να οργανώσει καλύτερα την άμυνα της Αιγύπτου και ότι έτσι, όπως λέει, σώθηκε η γενική κατάσταση στη Μεσόγειο.
Το μέγεθος λοιπόν της Μάχης της Κρήτης μπορεί να μην ήταν μεγάλο, σε σχέση με τις μεγάλες μάχες του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, ήταν όμως τεράστια η σημασία της και τεράστια ήταν η επίδραση της παράδοξης αυτής μάχης στην περαιτέρω εξέλιξη του.
Η Ιστορία τιμωρεί
Κυρίες και κύριοι, αγαπητοί φίλοι,
Προς το τέλος της ομιλίας μου θέλω να σας πω ότι η θυσία των Κρητικών και των άλλων Ελλήνων κρατά ζωντανό το θέμα της καταβολής των γερμανικών επανορθώσεων και αποζημιώσεων για τα αμέτρητα θύματα και τις αμέτρητες καταστροφές αλλά και για το αναγκαστικό δάνειο που πήραν οι Γερμανοί Ναζί από την πεινασμένη Ελλάδα της κατοχής. Η Ελλάδα πρέπει να μείνει σταθερή σε αυτή τη διεκδίκηση. Άλλωστε ουδέποτε έχει υπογράψει η ίδια κάποια συμφωνία παραίτησης. Ο Γερμανός πρόεδρος Γκάουκ δικαιολόγησε αυτή τη διεκδίκησή μας λόγω της ιστορικής μας συνείδησης.
Οι Γερμανοί έφτασαν στην Κρήτη με το σχέδιο «ΕΡΜΗΣ», είχαν ένα ελληνικό σύμβολο, τον φτερωτό Ερμή κα κατέληξαν να παραδοθούν άνευ όρων στη βίλα ΑΡΙΑΔΝΗ της Κνωσσού, στο Ηράκλειο, στις 9 Μαΐου 1945. Οι Γερμανοί χρησιμοποίησαν λοιπόν τα ελληνικά σύμβολα αλλά αυτά τα ελληνικά σύμβολα και η ίδια η ελληνική ιστορία, τους κατέπνιξαν με τον ασφυκτικό κλοιό που δημιούργησαν γύρω τους.
Τη συμφωνία της άνευ όρων παράδοσής τους στην Κρήτη υπέγραψε, από τους Γερμανούς, ο στρατηγός Μπέντακ και από τους συμμάχους ο ταξίαρχος Κίρβαν και ο στρατιωτικός διοικητής Κρήτης, υποστράτηγος Γεώργιος Φουντουλάκης. Οι Γερμανοί μετά την παράδοσή τους συμπτυχθήκανε στα Χανιά, όπου παρέμειναν μέχρι τον Ιούλιο του 1945. Υπήρχαν πλέον οι εν τω βάθει ή και οι φανερές πλέον συμφωνίες με τους Άγγλους.
Κυρίες και κύριοι, αγαπητοί φίλοι,
Η ιστορία τιμωρεί πάντοτε την ύβρι και την αλαζονεία της δύναμης. Οι Γερμανοί δεν υπολόγισαν τη λαϊκή συμμετοχή της Κρήτης στη Μάχη της Κρήτης, που ήταν όπως αποδείχθηκε ένα κρίσιμο μέγεθος υπέρ της Ελευθερίας και της Δημοκρατίας. Επαληθεύτηκε η υπέροχη Κρητική μαντινάδα που λέει: «Κρήτη χώρα του Μίνωα και του Λευτέρη μάνα, χωρίς εσένα δεν ακούγεται της Λευτεριάς καμπάνα».
Ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος έλεγε ότι το παράδειγμα δεν διδάσκεται αλλά δίδεται. Η Κρήτη, όπως λέει και ο Άγγλος ιστορικός Στιούαρτ, έδωσε το παράδειγμα του παλλαϊκού αγώνα και έκτοτε από όλα τα μέρη της Ευρώπης αναδείχθηκε η λαϊκή συμμετοχή στον τιτάνιο αγώνα κατά του Χιτλερισμού. Στηριζόμενοι στην ιστορία μας, οι Έλληνες κρατήσαμε στο Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο την καθημερινή φιλοσοφία της ζωής μας, δηλαδή την πίστη μας στην Ελευθερία και τη Δημοκρατία. Η Κρήτη έδωσε το παράδειγμα της λαϊκής συμμετοχής σε αυτόν τον υπέρ πάντων αγώνα κατά του γερμανικού ολοκληρωτισμού. Η υπόλοιπη Ευρώπη ακολούθησε μετά το παράδειγμα της Κρήτης.
Έτσι, με αυτή τη λαϊκή συμμετοχή, σώθηκε ο παγκόσμιος πολιτισμός. Αυτή είναι η Κρήτη.
Σας ευχαριστώ που με ακούσατε.
*Ο Σήφης Μιχελογιάννης είναι πρόεδρος της Επιτροπής Χανίων της Διεθνούς Εταιρείας Φίλων Νίκου Καζαντζάκη και υπεύθυνος του Ελληνικού Τμήματος της Δ.Ε.Φ.Ν.Κ. για την Κρήτη. Ιδρυτικό μέλος του Εθνικού Συμβουλίου Ερευνών και Μελετών «Ελευθέριος Βενιζέλος», απόφοιτος της Σχολής Πολιτικών Επιστημών της Αθήνας, της Νομικής Θεσσαλονίκης, της Ελληνογαλλικής σχολής των Χανίων και του Φιλολογικού Τμήματος του Γαλλικού Ινστινούτου Αθηνών.
Διετέλεσε επικεφαλής της Κοινοβουλευτικής αντιπροσωπείας της Ελλάδας στο Συμβούλιο της Ευρώπης και στη Δυτικοευρωπαϊκή Ένωση, πρόεδρος της Διακομματικής επιτροπής της Βουλής για την καθιέρωση της Ελεύθερης Ραδιοφωνίας στην Ελλάδα, μέλος της Επιτροπής για την Αναθεώρηση του Συντάγματος του 1975, καθώς και πρόεδρος των Κοινοβουλευτικών Επιτροπών Προεδρίας και Μορφωτικών Υποθέσεων. Εκλέχτηκε Βουλευτής Χανίων στις εκλογές του 1977, 1981, 1985, 1993 και 1996.
ΡΑΔΑΜΑΝΘΥΣ 