Θα μου επιτρέψετε να αναφέρομαι στον τιμώμενο συγγραφέα με το μικρό του όνομα, γιατί τον γνώρισα διττά. ΚΑΙ δια ζώσης, αλλά το κυριότερο μέσα από το έργο του, μιας και είχα την τύχη και την τιμή να παρουσιάσω κάποια βιβλία του. Κι αν με ακούσετε κάποια στιγμή να μιλώ γι’ αυτόν στον ενεστώτα μην παραξενευτείτε. Είναι που δεν έχω πιστέψει ακόμα ότι έχει φύγει.
Τον Οκτώβριο του 2022, ανήμερα των γενεθλίων του στις 7 Οκτωβρίου συμμετείχα μαζί με την Μαίριλυ την Κορφιάτη και τον Νίκο Μπλαζάκη στην παρουσίαση του βιβλίου του Μιχάλη, «Άφωνοι φόνοι». Ενός βιβλίου που αναφέρεται στην υπόθεση Πολκ, μια υπόθεση που είχε συνταράξει την Ελλάδα για πολλά χρόνια.
Ο Αμερικανός δημοσιογράφος Τζορτζ Πολκ εκπρόσωπος του δικτύου CBS για όλη την περιοχή της Βαλκανικής και της Μέσης Ανατολής ζούσε το 1948 εξ αιτίας της Ελληνίδας γυναίκας του Ρέας Κοκώνη στην Αθήνα. Δημοσιογράφος έντιμος και αδιάφθορος ερευνούσε εκτός των άλλων και την διαδρομή του χρήματος της αμερικάνικης βοήθειας, του περίφημου σχεδίου Μάρσαλ. Είχε στοιχεία ότι τα χρήματα αυτά κατέληγαν σε τσέπες ημετέρων, παλιών συνεργατών των Γερμανών και δοσιλόγων, καθώς και σε κάποιους επώνυμους πολιτικούς. Γενικά σε ανθρώπους του συστήματος. Μάλιστα είναι αποδεδειγμένο ότι επισκέφθηκε τον τότε αντιπρόεδρο της κυβέρνησης και υπουργό εξωτερικών Κωνσταντίνο Τσαλδάρη και του αποκάλυψε ότι είχε στοιχεία ότι στον τραπεζιτικό του λογαριασμό υπήρχαν καταθέσεις τέτοιων χρημάτων και ότι είχε σκοπό να τα δημοσιοποιήσει. Συγχρόνως όμως καιγόταν από την επιθυμία να κάνει μια μεγάλη δημοσιογραφική επιτυχία. Ως μια τέτοια θεωρούσε ότι θα ήταν η συνέντευξη από τον αρχηγό του δημοκρατικού στρατού Μάρκο Βαφειάδη και έψαχνε απεγνωσμένα ενδιάμεσους για να τον πάνε στο κρησφύγετό του.
Τον Μάιο του 1948 ανεβαίνει στην Θεσσαλονίκη σίγουρος ότι θα πετύχει τον στόχο του. Εκεί μετά από δυό ημέρες εξαφανίζεται. Στις οκτώ μέρες τον βρίσκει ένας ψαράς να επιπλέει στα νερά του Θερμαϊκού, με δεμένα χέρια και πόδια. Η αστυνομία εξαπολύει ανθρωποκυνηγητό για να βρεθεί ο δολοφόνος του. Η αμερικανική κοινή γνώμη πιέζει αφόρητα. Η Αμερικάνικη Ένωση δημοσιογράφων εξοργίζεται: «είναι απαράδεκτο καθ’ ον χρόνον η Αμερικανική Κυβέρνηση ενισχύει οικονομικώς την Ελλάδα εις βάρος των Αμερικανών φορολογουμένων, οι Έλληνες να δολοφονούν Αμερικανούς πολίτες».
Οι αρχές επιλέγουν την πιο εύκολη, αλλά κυρίως την πιο συμφερτική «πολιτικά», λύση. «Τον σκότωσαν οι αριστεροί», αποφαίνονται. Μετά από λίγο συλλαμβάνουν τον δημοσιογράφο Γρηγόρη Στακτόπουλο παλιό διαγραφέντα κομμουνιστή, ως ηθικό αυτουργό της δολοφονίας. Οι φυσικοί αυτουργοί, σύμφωνα πάντα με την αστυνομία, Μουζενίδης και Βασβανάς κατονομάζονται αλλά δεν βρίσκονται. Στην δίκη ο μετριοπαθής και έντιμος Στακτόπουλος ομολογεί και καταδικάζεται ισόβια. Οι αμερικανικές πιέσεις σιγούν. Και όλα συνεχίζονται όπως πριν, «όμορφα», «ψυχροπολεμικά» και «κατευθυνόμενα». Μόνο που τον καιρό της δολοφονίας, ο Μουζενίδης είναι νεκρός προ πολλού και ο Βασβανάς εκτός Θεσσαλονίκης, προ πολλού. Ο δε Στακτόπουλος μερικά χρόνια αργότερα, θα καταγγείλει ότι για να φτάσει στην ομολογία, βασανίστηκε πολύ. Η δολοφονία διαλευκάνθηκε σύμφωνα με τα λεγόμενα των αρχών, αλλά οι πάντες είναι πεπεισμένοι ότι ο Στακτόπουλος υπήρξε ένα «βολικό», «κατασκευασμένο» θύμα που καμία πραγματική σχέση έχει με την υπόθεση.
Μιαν ιστορία παλιά και ξεχασμένη μας προσέφερε ο Μιχάλης Τζανάκης με τούτο δω το πόνημά του. Το βιβλίο μάς θύμισε ανήσυχες μέρες και άγριες καταστάσεις όπου κυριαρχούν η αντικομουνιστική υστερία και το ψυχροπολεμικό κλίμα. Όπου το παρακράτος σε αγαστή συνέργεια με Αμερικανούς και Βρετανούς κυβερνούν εξυπηρετώντας τα δικά τους, και σίγουρα όχι τα Ελληνικά, συμφέροντα.
Μέσα από τα κείμενα του κ. Τζανάκη μαθαίνομε την εποχή-τόσο κοντινή και μακρινή ταυτόχρονα και τόσο άγνωστη. Μαθαίνομε τα πρόσωπα: Τον Πολκ, την επιτομή του καλού δημοσιογράφου. Πάνω από όλα η αλήθεια, όσο κόστος κι αν έχει. Είναι αδιάφθορος, χαλκέντερος. Στέκεται μπροστά σε κυβερνητικά στελέχη και ευθαρσώς τα καταγγέλλει για προσωπικά κέρδη από την βοήθεια Μάρσαλ. Αν το σκεφτεί κανείς αυτό λογικά και ψύχραιμα, αντιλαμβάνεται πως δύσκολα θα έμενε ατιμώρητη μια τέτοια συμπεριφορά. Ο ίδιος όμως ψυχρός και αδέκαστος, σίγουρος για τον εαυτό του και τα πρέπει του, παρουσιάζεται γεμάτος έγνοια και φροντίδα για τις γυναίκες της ζωής του: την μητέρα, την Ελληνίδα σύζυγό του, καθώς και τους φίλους και την υπόλοιπη οικογένειά του.
Μαθαίνομε και για τον άλλο δημοσιογράφο ήρωα της υπόθεσης τον Στακτόπουλο, τον δυο φορές πρόσφυγα, τον βολικό και κατασκευασμένο ένοχο. Έχει κι αυτός δυνάμεις να αντισταθεί και να διεκδικήσει το δίκιο του, ακόμα και μετά τα βασανιστήρια, ακόμα και μέσα στην ασφάλεια. Μα θα ενδώσει χωρίς δεύτερη σκέψη, προκειμένου να σώσει την οικογένειά του-τις αδελφές και την μητέρα του. Και για έναν ακόμα λόγο που μας παραξενεύει αλλά, ο συγγραφέας τον αναφέρει εδώ, ξεκάθαρα. Ο Στακτόπουλος πιστεύει ή τον έχουν κάνει να πιστέψει, πως αυτό είναι το χρέος του, η αποστολή που έχει για χάρη της πατρίδας.
Μαζί μ’ αυτά τα 2 κύρια πρόσωπα παρουσιάζονται κι ένα σωρό άλλα, δευτερεύοντα. Συνεργάτες, φίλοι, συγγενείς. Ακόμα και Αμερικανοί της αντίπερα όχθης. Καταλυτικό ρόλο παίζει ο γνωστός και μη εξαιρετέος Διευθυντής του τμήματος ασφαλείας Θεσσαλονίκης, ο περιβόητος Νικόλαος Μουσχουντής. Αποφασισμένος να προασπίσει αυτό που θεωρεί συμφέρον, δεν σταματά πουθενά και σε τίποτα. Αδιαφορεί παντελώς για την αλήθεια και την δικαιοσύνη. Θεωρεί τους ανθρώπους αναλώσιμους και χρήσιμα πιόνια για την επίτευξη των σκοπών του. Χρησιμοποιώντας δύναμη της εξουσίας που κατέχει, τους ισοπεδώνει. Στην ουσία δολοφονεί και αυτός όχι το σώμα μα την ψυχή των θυμάτων του.
Δεν ξεχνώ ότι η παρουσίαση αυτή εξελίχτηκε σε μια βραδιά ενδιαφέρουσα και γόνιμη. Νομίζω από τις καλύτερες παρουσιάσεις που έχω παρευρεθεί. Γιατί στην συζήτηση που ακολούθησε καλέσαμε τον συγγραφέα να μας απαντήσει κάποιες λεπτομέρειες πάνω στην σκοτεινή αυτή υπόθεση που ακόμα μέχρι σήμερα δεν έχει διαλευκανθεί. Σήμερα κανείς δεν πιστεύει πλέον στην ενοχή του Στακτόπουλου. Όλοι όσοι διαβάζουν γι’ αυτήν είναι πεπεισμένοι για το αντίθετο. Όμως οι Ελληνικές αρχές δεν έχουν την γενναιότητα να παραδεχθούν το εξόφθαλμο αυτό λάθος και να αθωώσουν τον Στακτόπουλο όπως έκανε η Γαλλική δικαιοσύνη που 100 χρόνια μετά απάλλαξε τον Ντρέυφους από την κατηγορία του κατασκόπου. Ο Στακτόπουλος αποφυλακίστηκε μετά από 12 χρόνια φυλάκισης τα 4 μέσα στην Γενική ασφάλεια Θεσσαλονίκης υποχείριο του διοικητή της, και μέχρι τον θάνατό του το 1998 έκανε κάμποσες αιτήσεις αναθεώρησης της δίκης του, που όλες απορρίφθηκαν
Ο Μιχάλης προσπαθώντας να μας διαφωτίσει, επεκτάθηκε σε λεπτομέρειες που θίγονται ακροθιγώς στο βιβλίο αναπαρέστησε αυτή την δύσκολη και ταραγμένη εποχή και είναι όλα τούτα που έκαναν τόσο ενδιαφέρουσα αυτήν την παρουσίαση. Ο συγγραφέας ήταν φανερό ότι είχε μελετήσει το θέμα, τους ήρωές του. Την κατείχε πολύ καλά την υπόθεση. Κι εμείς εκείνο το βράδυ αισθανθήκαμε ότι κάναμε μια βουτιά στην πρόσφατη ιστορία μας. Μάθαμε γεγονότα και καταστάσεις, συγκρίναμε πρόσωπα και εποχές και βγάλαμε συμπεράσματα.
16/6/2025
ΡΑΔΑΜΑΝΘΥΣ 