Μαρτυρία αγωνιστή της εθνικής αντίστασης για τα χρόνια 1946 – 1950
Μια συγκλονιστική αφήγηση
Αχιλλέας Πανυπέρης*
Η συνέντευξη αυτή πάρθηκε στις 18 Φλεβάρη του 1994, από αγωνιστή της εθνικής αντίστασης που για ευνόητους λόγους θέλει να παραμείνει απόρρητο το όνομά του. Στο κείμενο που ακολουθεί προσπαθώ, το δυνατό περισσότερο, να χρησιμοποιήσω τα λόγια που μου είπε, αν και κάποιες παρεμβολές κατά τη διάρκεια της συνομιλίας μας, τον έφεραν σε λόγια που είχαμε ξαναπεί.
«Να μη σταθούμε – ούτε αυτό είναι το αντικείμενό μας – στο ιστορικό της όλης υπόθεσης κατοχή, εμφύλιος πόλεμος και τις συνθήκες που διαμορφώθηκαν. Θ’ αναφερθώ σε τούτο, πως μια σειρά αγωνιστών της Εαμικής εθνικής αντίστασης – που για την ιδιότητά τους αυτή βρέθηκαν σε φυλακές και εξορίες – κάτω από τις συνθήκες διαβίωσής τους, που είχε επιβάλλει το τότε καθεστώς, ασθένησαν ψυχικά. Στη Μακρόνησο δεν υπήρχε ψυχιατρείο, υπήρχαν στρατιωτικοί γιατροί μόνιμοι και έφεδροι που έπαιζαν το ρόλο του βασανιστή. Οι έφεδροι γιατροί, ήταν κι αυτοί εξόριστοι, είχαν χαρακτηριστεί «μη εθνικόφρονες». Τους έστελναν να κάνουν τη θητεία τους με σκοπό να τους διαπαιδαγωγήσουν «εθνικά». Αυτοί ουσιαστικά δεν κάνανε το γιατρό αλλά περισσότερο το βασανιστή των αρρώστων. Να χρησιμοποιήσω εδώ το μηχανισμό της άμυνας του Εγώ γι’ αυτούς τους εξόριστους γιατρούς-στρατιώτες, είχαν ταυτιστεί με τον επιτιθέμενο (συμπέρασμα αυτού που πήρε τη συνέντευξη).
«Βέβαια, υπήρχαν και γιατροί εξόριστοι που ζούσαν στις ίδιες συνθήκες με τους άλλους και πρόσφεραν κρυφά τις υπηρεσίες τους στους συναγωνιστές τους».
«Οι διωγμοί των αγωνιστών άρχισαν το 1946 στην επαρχία και το 1948 στο λεκανοπέδιο Αττικής, γιατί μέχρι το Δεκέμβρη του 1947 το ΚΚΕ ήταν νόμιμο και όλες οι Εαμικές οργανώσεις ήταν σε νομιμότητα. Με τη συγκρότηση της κυβέρνησης του βουνού του Μάρκου Βαφειάδη, τέθηκε σε παρανομία το ΚΚΕ και άρχισε να λειτουργεί και στην Αθήνα ο μηχανισμός και οι συνθήκες που λειτουργούσαν στην επαρχία από το 1946, με τα λεγόμενα «μέτρα τάξεως».
Οι αλφαμίτες της Μακρονήσου
«Οι ψυχικές αρρώστιες παρουσιάστηκαν από μια σειρά περιπετειών και βασανισμών, στη Γενική Ασφάλεια, στις προανακριτικές διαδικασίες. Τους βασανισμούς μπορούμε να τους χωρίσουμε σε δύο κυρίως κατηγορίες: τους οργανωμένους που περιλάμβαναν (τη λεγάμενη Παναγία, κάθε είδους προμελετημένο σωματικό βασανισμό, όπως ξυλοδαρμός, φάλαγγα και ηλεκτροσόκ) και τους ανοργάνωτους που ήταν και οι πιο επικίνδυνοι. Στους ανοργάνωτους βασανισμούς, έπεφταν 3-4 άντρες απάνω σου «λυσσασμένοι» «ντοπαρισμένοι» – και δεν ξέρω αν ήταν «φτιαγμένοι» με ναρκωτικά – επρόκειτο περί κτηνών στη κυριολεξία, όπως επίσης και οι περίφημοι αλφαμίτες της Μακρονήσου (που προήρχοντο από τις γραμμές της Εαμικής αντίστασης οι περισσότεροι), ήταν οι χειρότεροι βασανισμοί».
«Οι αλφαμίτες της Μακρονήσου γίνονταν όργανα της κρατούσας κατάστασης, της κυβέρνησης που εφάρμοζε όλες αυτές τις μεθοδεύσεις. Εκδήλωναν το «μίσος» τους απέναντι μας, γιατί πρέπει να ξέρετε, ότι άνθρωποι που φτάνουν σ’ αυτό το επίπεδο νοιώθουν μειονεκτικά. Οι συγκρατούμενοι που αντιμετώπιζαν τους διωγμούς και τους βασανισμούς παλικαρίσια – αν και δεν μ’ αρέσει να χρησιμοποιώ αυτή την έκφραση, δεν βρίσκω άλλη – ένοιωθαν (οι αλφαμίτες), περισσότερο μειονεκτικά και τόσο μεγαλύτεροι βασανιστές γίνονταν απέναντι τους».
«Οι βασανισμοί άρχιζαν από μια ψυχολογική πίεση και έφταναν μέχρι το έσχατο, να αναφερθούμε στο βασανισμό «Παναγία» τη λεγάμενη; Σ’ έβαζαν όρθιο και σου έλεγαν: ακίνητος. Το βασανιστήριο αυτό κράταγε δύο, τρεις ως και τέσσερις μέρες.Όταν εσύ από τη κούραση λύγιζες και πήγαινες να πέσεις, σε σήκωναν πάλι όρθιο και σου έλεγαν: εκεί θα καθίσεις. Κατέβαινε όλο το αίμα στα πόδια σου, το κορμί σου παρέλυε.Ήταν ένας τρομερά φριχτός βασανισμός».
Απαγορεύεται η αναπνοή
«Δεν μπορούσες ούτε ν’ αναπνεύσεις στη φυλακή. Ακόμα κι η αναπνοή σου βρισκόταν κάτω από τον έλεγχο των οργάνων της του σωφρονιστικού συστήματος. Οι συνθήκες διαβίωσης ’47, ’48, ’49 – εγώ ’48 – ’49 – ήταν αφάνταστες. Να σου πω χαρακτηριστικά μια περίπτωση: κάθε απόγευμα μας φέρνανε στα Βούρλα τσιγάρα, περίπου ώρα τέσσερις. Μερικοί συγκρατούμενοι φώναζαν:Ήρθαν τα τσιγάρα… ήρθαν τα τσιγάρα! Άλλος εκείνη την ώρα μπορεί να διάβαζε, άλλος να κοιμόταν. Χωρίς να έχω φωνάξει εγώ, επειδή έτσι του κάπνισε του αρχιφύλακα – ένας Μανιάτης ήταν, μου διαφεύγει τώρα το επώνυμο – με φωνάζουν στη κεντρική ακτίνα των φυλακών που ήταν και τα γραφεία της διεύθυνσης. Διατάζει ο αρχιφύλακας: κουρέψτε τον και πειθαρχείο. Εγώ παραπονούμαι και ρωτάω πως και γιατί … υπήρχε τέτοιο καθεστώς. Για να αναπνεύσεις ελεύθερα θα έπρεπε να έπαιρνες άδεια. Ο κάθε φύλακας μπορούσε να πει: αναπνέεις έτσι για να με σοκάρεις. Τέτοιο πνεύμα κυριαρχούσε μέσα στις φυλακές και την εξορία μέχρι το ’51. Καθεστώς αχαρακτήριστο».
Κατασκευασμένες κατηγορίες
«Πιάσανε κόσμο χωρίς κατηγορίες. Αν δεν έκαναν δήλωση τους έστελναν στα νησιά. Οι κατηγορίες ήταν κατασκευασμένες, σκαρωμένες από την Ασφάλεια και τους άλλους κατασταλτικούς μηχανισμούς της εποχής. Δημιουργούσαν ένα στοκ κρατουμένων, βάζανε 10- 20 παρέα και τους πέρναγαν από δίκη οπερέτα. Στο στρατοδικείο σου έλεγε ο πρόεδρος: «καλά όλα αυτά που είπαμε εδώ, αποκηρύσσεις τις πολιτικές σου πεποιθήσεις;», κρεμόταν η ζωή σου από την απάντηση που θα έδινες. Αν έλεγες για παράδειγμα ότι δεν αποκηρύσσω, πήγαινες τρεις, τέσσερις φορές σε θάνατο, αν έλεγες ναι, «αποκηρύσσω μετά βδελυγμίας τον κομμουνισμό γιατί είναι σφαγείς κλπ …», έβγαινες έξω.Ήταν κι αυτή μια πραγματικότητα που δημιουργούσε ψυχικά προβλήματα».
Στο ψυχιατρικό κατάστημα των φυλακών Αβέρωφ
«Η δική μου περίπτωση αρχίζει από τη περιποίηση στην Ασφάλεια, αποτέλεσμα ανοργάνωτων βασανισμών. Μετά από πολλά χτυπήματα στο κεφάλι παρουσίασα, όπως ιατρικά είχε χαρακτηριστεί, μετατραυματική επιληψία. Μεταφέρθηκα στο ψυχιατρικό κατάστημα των φυλακών Αβέρωφ. Όλοι οι πολιτικοί κρατούμενοι υπέφεραν από ψυχικά νοσήματα που τα απέκτησαν κάτω από τις συνθήκες διαβίωσής τους και κράτησής τους, δηλαδή στις φυλακές και στη Μακρόνησο, εκεί που έγιναν τα μεγαλύτερα βασανιστήρια, που ωχριούσαν μπροστά σ’ αυτά των στρατοπέδων Άουσβιτς, Μαουτχάουζεν κλπ».
«Διευθυντής του ψυχιατρικού καταστήματος των φυλακών Αβέρωφ ήταν ο Ν. Ταφτής, διορισμένος από το Υπουργείο Δικαιοσύνης. Ανεξάρτητα από το πολιτικό του πιστεύω είχε σταθεί σαν επιστήμονας. Επίσης στο ψυχιατρείο υπήρχε και ένας άλλος ψυχίατρος, δοσίλογος ήταν, τ’ όνομά του Τάχας Κώστας, από τη Θεσσαλία, μάλλον απ’ τη Λάρισα. Ήταν στο κίνημα των κουτσόβλαχων – ήταν ένα κίνημα που ήθελε να κάνει το κράτος της Βλαχίας, (από Θεσσαλία μέχρι Ήπειρο) – ήταν δικασμένος είκοσι χρόνια, αλλά τον είχαν στο Ψυχιατρικό Παράρτημα και ευτυχώς που τον είχαν για πολύ κόσμο της αριστερός. Παρά το ότι ήταν εχθρός, σφόδρα αντικομμουνιστής ιδεολογικά, φέρθηκε στους κρατούμενους σαν άνθρωπος και σαν επιστήμονας».
Ζούγκλα
«Στο Ψυχιατρείο υπήρχαν και ποινικοί κρατούμενοι, αυτοί είχαν κάποια ιδιαίτερη μεταχείριση. Ζούσες σε μια ζούγκλα, βλέποντας καθημερινά εικόνες τρομερές. Ένα πρωινό γίνεται χαλασμός στο παράρτημα, είχε περάσει ο φύλακας για προσκλητήριο, αυτό γινόταν κάθε πρωί. Άνοιγε το παραθυράκι, μέτραγε πόσα κεφάλια είναι και έδινε αναφορά. Περνάει κι από το κελί του ποινικού – ήταν δύο μέσα στο κελί – ο πρώτος, κι ένας δικός μας που τον είχανε μεταφέρει από τις φυλακές της Κέρκυρας, ήταν καινούργιος κι ακόμα δεν τον είχαμε γνωρίσει καλά. Τον βλέπει ο πολιτικός κρατούμενος, ο άρρωστος είχε κρεμαστεί από ένα παράθυρο χρησιμοποιώντας το σεντόνι. Περνάει ένας φύλακας, τον βλέπει κρεμασμένο και αποφαίνεται πως αυτός (ο κρεμασμένος) βρίσκεται έτσι γιατί προσεύχεται. Τόσα ήξερε. Οι φύλακες ήταν εντελώς αγράμματοι, τώρα έχω ακούσει ότι παίρνουν απολυτήριο Λυκείου. Τί είχε γίνει το βράδυ; Ο άρρωστος (ο ποινικός) είχε σκοτώσει κάποιον τη νύχτα και, όταν συναισθάνθηκε τι είχε κάνει, αυτοκτόνησε».
«Φύλακες και νοσοκόμοι δεν ήταν υγειονομικοί. Τους έλεγε ο διορισμένος γιατρός διάφορα πράγματα και χρίζονταν νοσοκόμοι. Οι διορισμένοι νοσοκόμοι από το Υπουργείο σπάνια ανέβαιναν, οι νοσοκόμοι ήταν μόνο ποινικοί κρατούμενοι. Τον άνθρωπο που είχε σκοτώσει ο άρρωστος ποινικός κρατούμενος, το πτώμα του το αξιοποίησαν οι ποινικοί για σεξουαλικούς λόγους μεταξύ τους».
«Υπόθεση Πειραιά»
«Είχαμε δικό μας άνθρωπο – δεν θα πω τ’ όνομά του, αυτοί που πιθανό διαβάσουνε το κείμενο κι είναι απ’ το Πειραιά θα καταλάβουνε γιατί ζει. Ήταν υπόδικος στα Βούρλα. Μια χαρά έβγαλε την ασφάλεια, μια χαρά ήρθε στα Βούρλα – εγώ τότε ήμουνα στο Ψυχιατρικό Παράρτημα Αβέρωφ. Μας τον φέρνουνε μια μέρα (στο Ψυχιατρείο), είχε πάθει ,ψυχικό σοκ στις φυλακές με την προοπτική τι πέρασε και τι πρόκειται να συναντήσει μπροστά του, του σάλεψε.Ήταν ένας θεόρατος άνθρωπος και τον κρατούσαν δέκα για να τον φέρουν πάνω στα κελιά μας. Τον φέρνουν επάνω και τον βάζουν σ’ ένα κελί. Υπήρχαν δύο-τρία κελιά με σιδερένια κρεβάτια που ήταν χωμένα σε τσιμέντο, τα χρησιμοποιούσαν για τους επικίνδυνους. Τους δένανε εκεί και δεν μπορούσαν να κάνουν τίποτα. Τον δέσανε λοιπόν εκεί. Έρχεται λοιπόν ο γιατρός ο Τάχας και περιμέναμε να μάθουμε τι συμβαίνει.
Μου λέει ο Τάχας: αυτός είναι δικός σας;
Τον ρωτάω: από που είναι γιατρέ;
Μου απαντάει: είναι απ’ το Πειραιά, λέγεται…, είναι γιατρός. Μου λέει ο Τάχας: προσέχτε τον, τι θα κάνετε δεν ξέρω, εγώ σα γιατρός θα κάνω ότι μπορώ αλλά αν συνεχιστεί αυτή η κατάσταση 6 με 7 μέρες τον βλέπω να πεθαίνει».
«Μάθαμε από ποια υπόθεση είναι. Τότε για το κάθε γεγονός που έπιανε η ασφάλεια το ονομάζαμε π.χ. ανατολικών συνοικιών της Αθήνας, δυτικών συνοικιών, υπόθεση Πειραιά κλπ. Η υπόθεση Πειραιά, εκείνη την εποχή περιελάμβανε πολλούς διανοούμενους. Η προσπάθεια των τότε κυβερνήσεων ήταν να εξουθενώσουν, να διαλύσουν τελείως την ύπαρξη οργάνωσης κομμουνιστικής, φιλοκομμουνιστικής, αριστερής κλπ. Την εφημερίδα «Βήμα» αν διάβαζες τότε, σου κάνανε φάκελλο. Μπορεί να μη σε ενοχλούσαν φανερά αλλά θα ερχόταν η στιγμή που θα σ’ ενοχλούσαν».
«Η υπόθεση λοιπόν του Πειραιά περιελάμβανε διανοούμενους και μεγαλέμπορους. Στο Ψυχιατρείο εγώ μαζί μ’ άλλους 3-4 κρατούμενους βρισκόμαστε σε κάποια κατάσταση νορμάλ, ας πούμε. Προσπαθήσαμε να τον βοηθήσουμε. Πήγαινα να του δώσω φαγητό, κι αυτός ούρλιαζε: «Φασίστες, είσαι προδότης, φύγε προδότη». Όλους τους έλεγε προδότες και χαφιέδες. Πιθανά να του είχε δημιουργηθεί αυτή η εντύπωση από τις συνθήκες που πέρασε στην ασφάλεια. Για να μην τα πολυλογούμε, σιγά-σιγά, τη τρίτη μέρα τον λύσαμε. Τ’ απόγευμα που ερχόντουσαν τα άλλα παιδιά από τις δίκες στα στρατοδικεία κι αυτά βοηθούσαν. Άρχισε να ηρεμεί, παίζαμε σκάκι και σε 7-8 ημέρες ο άνθρωπος ήτανε μια χαρά. Του έκαναν μια φαρμακευτική αγωγή που ήταν υποτυπώδης. Πήγε σε δίκη και μετά βγήκε έξω γιατί δεν είχε κατηγορία. Στην υπόθεση του Πειραιά τους είχανε για οικονομικούς ενισχυτές του ΚΚΕ. Αυτό που έχω σε βάρος μου τόσα χρόνια έξω από τη φυλακή είναι ότι δεν πήγα να τον δω αυτό το γιατρό. Δεν πήγα όμως για δυο λόγους: ο πρώτος λόγος είναι γιατί δεν θέλω ο άνθρωπος να νοιώθει υποχρεωμένος απέναντί μου κι ο δεύτερος να μην του επαναφέρω στη μνήμη αυτά τα γεγονότα.
*(Αναδημοσίευση από την τριμηνιαία περιοδική έκδοση της επιστημονικής ένωσης του ΨΝΑ, Ιούλης-Αύγουστος-Σεπτέμβρης 1994. Τεύχος 47 Αφιέρωμα: Φασισμός και Ψυχιατρική)
ΡΑΔΑΜΑΝΘΥΣ 