«Απαλλάχτηκα από κόκκινα ή άλλα χρώματα, έπαψα πια να ταυτίζω την τύχη της ψυχής μου – τη σωτηρία μου – με την τύχη οποιασδήποτε ιδέας… Απαλλάχτηκα απ’ όλες τις αμοιβές που δίνουν πάντα τα στρατόπεδα»
Η επιστολή 236 που έστειλε ο Νίκος Καζαντζάκης στον αδελφικό του φίλο Παντελή Πρεβελάκη στις 12 Οκτώβρη του 1936, γράφτηκε πάνω στο βαπόρι «Ουσουκούμα», κοντά στο Γιβραλτάρ. Τους πρώτους μήνες της ίδια χρονιάς ο Καζαντζάκης τελείωσε το μυθιστόρημα «Βραχόκηπος», στα γαλλικά. Το βιβλίο το είχε παραγγείλει ο εκδότης Grethlein από τη Λειψία, αλλά η ναζιστική Γερμανία απαγόρευσε την κυκλοφορία του. Τον Απρίλιο και τον Μάιο συγγράφει στα γαλλικά το μυθιστόρημα Mon Père, το οποίο εξελίχθηκε αργότερα στο έργο «Καπετάν Μιχάλης». Ο Καζαντζάκης γράφει στον Πρεβελάκη καθώς ταξιδεύει για την Ισπανία, όπου έχει ανάψει ο εμφύλιος πόλεμος, ως ανταποκριτή της εφημερίδας «Καθημερινή».
Γράμμα του Νίκου Καζαντζάκη στον Παντελή Πρεβελάκη
Βαπόρι «Ουσουκούμα», 12 Οκτώβρη 1936
κοντά στο Γιβραλτάρ
Αγαπητέ μου αδερφέ!
Με συγκίνηση ξαναβλέπω τις sierras nevadas (χιονισμένες οροσειρές) και τ’ αγαπημένα ακρογιάλια και μαντεύω πίσω τους το πληγωμένο πρόσωπο της Ισπανίας. Ίσως αυτή να ήταν η δριμύτερη αφορμή που ξανακάνω το ταξίδι τούτο, σα να πληγώθηκε ένας αγαπημένος φίλος και τρέχω να τον δω. Μα τα βαπόρια πια είναι ασύγχρονα, σαλεύουν σα χελώνες, δεν μπορούν να ρυθμιστούν με τον πυρετό της σύγχρονης καρδιάς. Γι’ αυτό πάω κι έρχουμαι στο βαπόρι τούτο ολομόναχος, νευριασμένος, αγριεμένος, και κοιτάζω δεξιά μου το άδεντρο, γδυμνό, όλο κόκκαλα σώμα της Ισπανίας.
Συλλογούμαι έντονα και προσπαθώ σε απλά σχήματα να περιγράψω το ψυχικό μήκος και πλάτος που εφέτο περνώ. Το απλότερο σχήμα που βρήκα είναι τούτο: Έως το 1923 περνούσα όλος συγκίνηση και φλόγα το Νασιοναλισμό. Ίσκιος που ένιωθα δίπλα μου ο Δραγούμης. Από το 1923-1933 περίπου περνούσα με την ίδια συγκίνηση και φλόγα την αριστερή παράταξη (ποτέ κομμουνιστής, καθώς ξέρετε, την π ν ε μ α τ ι κ ή αυτή ψώρα δεν την έπαθα). Ίσκιος που ένιωθα δίπλα μου, αχνός, ο Π. Ιστράτι. Τώρα περνώ το τρίτο – θα είναι το τελευταίο; – στάδιο: το ονομάζω ελευτερία. Κανένας ίσκιος. Μονάχα ο δικός μου, μακροντεμπέλικος, σκούρος μαύρος, ανηφορίζοντας.
Απαλλάχτηκα από κόκκινα ή άλλα χρώματα, έπαψα να ταυτίζω την τύχη της ψυχής μου – τη σωτηρία μου – με την τύχη οποιασδήποτε ιδέας. Ξέρω πως οι ιδέες είναι κατώτερες από μια δημιουργική ψυχή. Γίνουμαι ολοένα amoral, anideal, μα όχι με το αρνητικό, παρά με το θετικό, βαθύ περιεχόμενο που έχουν οι λέξεις τούτες – που αρνητικές είναι μονάχα στις άγονες, αναίσθητες, κρύες ψυχές.
Απαλλάχτηκα απ’ όλες τις αμοιβές που δίνουν πάντα τα στρατόπεδα, και δεν ελπίζω σε καμιά από τις τιμωρίες τις ηρωικομαρτυρικές που υπόσχουνται. Έφτασα πια, θαρρώ, στο climat (κλίμα) που μου ταιριάζει και που άλλοτε μονάχα ως προαίσθημα είχα.
Με τέτοιον οπλισμό – δηλ. ολόγδυμνος – κάνω την πρώτη κρίσιμη expérience (εμπειρία) της νέας μου ελευτερίας: πάω να δω την αιματωμένη Ισπανία.
(Από το βιβλίο «Τετρακόσια Γράμματα του Νίκου Καζαντζάκη στον Πρεβελάκη», εκδόσεις Ελένης Ν. Καζαντζάκη, Αθήνα, 1984).
ΡΑΔΑΜΑΝΘΥΣ 