1938-Οι μονόλογοι του ερημίτη της Σαντορίνης
(Το έργο του Δημήτρη Γληνού: «Η Τριλογία του πολέμου» γράφτηκε το 1938 στον Πύργο της Σαντορίνης, όπου ο Γληνός είχε εξοριστεί από την χούντα της 4ης Αυγούστου του 1936. Διαβάζοντας κανείς – ακόμα και μόνο αυτό το απόσπασμα – μπορεί εύκολα να καταλάβει γιατί παραμένει τόσο μα τόσο επίκαιρο στις μέρες μας).
Αν ένα επιτήδειο χέρι ανταλλάξει κρυφά μέσα στην κούνια τους το μωρό ενός εγγλέζου ανθρακωρύχου με το κανακάρικο ενός λόρδου, είναι πάρα πολύ πιθανό, πως το παιδί του εγγλέζου ανθρακωρύχου θα γίνει υπουργός της Αγγλίας και ο γιος του λόρδου καρβουνιάρης στα βάθη της γης. Ας αφήσουμε, που δεν αποκλείεται και ο ίδιος ο γιος του καρβουνιάρη και αν δεν αλλάξει κούνια, να γίνει πρωθυπουργός. Βλέπε Χίτλερ και Μουσολίνι. Δεν υπάρχει λοιπόν βιολογικός προκαθορισμός της κοινωνικής λειτουργίας στ’ άτομα μιας κοινωνίας, όπως υπάρχει στα κύτταρα ενός οργανισμού…
Μα και ως προς τους πολιτισμούς η βιολογική παρομοίωση είναι το ίδιο άτυχη. Γιατί και οι πολιτισμοί είναι δεμένοι με ορισμένες αντικειμενικές συνθήκες προπάντων οικονομικές. Και όπου δημιουργούνται αυτές οι συνθήκες, παρουσιάζονται και παρόμοιοι πολιτισμοί και η διαδρομή τους δεν έχει καμιά σχέση με ηλικίες παρά μόνο με την αλλαγή των αντικειμενικών όρων…
Η θεωρία του «πολιτισμού»
Η θεωρία της ράτσας, όσο και αν προσπαθεί να πάρει μια βάση πλατειά και βαθειά και να παρουσιαστεί σαν ένας αιώνιος νόμος του ενόργανου κόσμου, που εξυπηρετεί την ποιοτική καλυτέρεψη της ανθρωπότητας, βοηθάει να επικρατήσουν οι ανώτεροι τάχα και καλύτερα προικισμένοι εκπρόσωποι της ανθρωπότητας, ωστόσο παρουσιάζεται στα μάτια πολλών ιδεαλιστών, σαν αρκετά υλιστική και αρκετά ωμή, ώστε να μη βρίσκει ολοκληρωτική δικαίωση μπροστά στο «πνεύμα».
Γι’ αυτό χρειάζεται μια θεωρία πνευματικότερη, μια ρομφαία αρχαγγελική, που ανοίγει το δρόμο στο πνεύμα και βοηθάει να ξεσκεπάζουνται ολοένα ανώτερες μορφές του στα μάτια της ανθρωπότητας. Ο πόλεμος πρέπει να είναι το όργανο πνευματική επιφοίτησης.
Η θεωρία αυτή θα διδάξει, πως ο πόλεμος είναι η μορφή της πάλης, που έχει για σκοπό και αποτέλεσμα να ξεκαθαρίζουνται και να θάβουνται οι γερασμένοι πολιτισμοί και να έρχουνται στο φως και να διατρέχουνε τον κύκλο τους οι νέοι, ανώτεροι και πνευματικότεροι πολιτισμοί. Η οργανική αυτή θεωρία για τους λαούς και τους πολιτισμούς δεν είναι καινούρια. Διατυπώθηκε και στην αρχαιότητα από τον Αριστοτέλη και στους νεώτερους χρόνους από πολλούς.
Η θεωρία αυτή παρομοιάζει τους λαούς με τον ανθρώπινον οργανισμό. Οπως ο κάθε άνθρωπος ατομικά διατρέχει την παιδική, τη νεανική, την αντρική και γεροντική ηλικία και πεθαίνει, έτσι και οι λαοί και οι πολιτισμοί έχουν την παιδική, τη νεανική, την αντρική και τη γεροντική ηλικία τους και πεθαίνουν. Γένεση, ακμή και παρακμή. Ετσι λ.χ. οι αρχαίοι ανατολίτικοι πολιτισμοί, ο κινέζικος, ο ιαπωνέζικος, ο ασσυριακός, ο βαβυλωνιακός, ο αιγυπτιακός, έπειτα, οι μεσογειακοί, ο φοινικικός, ο ελληνικός και ο λατινικός, αργότερα ο μεσαιωνικός γερμανικός και τώρα ο δυτικός πολιτισμός.
Στη σχηματοποίηση αυτή των πολιτισμών και στη διαδρομή τους που παρομοιάζεται με τη διαδρομή των ενόργανων όντων, ανακαλύφτεται ένας νόμος που ή σταματάει σ’ αυτό το οργανικό ξετύλιγμα ή του βρίσκουνε και ένα βαθύτερο νόημα, την αντικειμενική υποστάτωση της ιδέας, που διατρέχει τα στάδιά της ως το ξαναγύρισμα στον απόλυτο εαυτό της.
Είναι στη βάση της η θεωρία της ιστορίας του Χέγκελ (Hegel), που με κάπως παραλλαγμένη μορφή ξανανιώνεται και στις ημέρες μας. Ο Χέγκελ βέβαια σταματούσε στο φεουδαρχικοαστικό κράτος του καιρού του και έβλεπε στην αυτοκρατορική Γερμανία το τέλος αυτής της «αντικειμενικοποίησις του πνεύματος», όπως έβλεπε στη δική του φιλοσοφία το τέλος της επιστροφής της ιδέας στον εαυτό της.
Οι σύγχρονοι γερμανοί βλέπουνε τώρα στο τρίτο Ράιχ, μια καινούρια κοσμοϊστορική αποστολή.
Αυτό το τρίτο Ράιχ διαλύοντας το δυτικό πολιτισμό που βρίσκεται σε αποσύνθεση, έρχεται να φέρει έναν καινούριον ανώτερο πολιτισμό, τον εθνικοσοσιαλιστικό. Ο δυτικός αστικοδημοκρατικός πολιτισμός, που τον εκπροσωπούν οι «πλουτοκρατικές δημοκρατίες», η Αγγλία, η Γαλλία, η Αμερική, αυτός γέρασε, βρίσκεται σε ξεπεσμό. Ο καινούριος πολιτισμός του τρίτου γερμανικού Ράιχ, ο εθνικοσοσιαλιστικός βρίσκεται στην αρχή του. Αυτός πρόκειται να ξαναοργανώσει όλον τον κόσμο, όλη την ανθρωπότητα.
Τρία εμπόδια βρίσκει μπροστά που στο βάθος είναι ένα.
Τα εμπόδια αυτά είναι ο ιουδαϊσμός, κατακάθι από την αποσύνθεση των μεσογειακών πολιτισμών, ο δημοκρατισμός, κατακάθι από την αποσύνθεση του αστικοδυτικού πολιτισμού και ο κομμουνισμός, δημιούργημα της αποσύνθεσης των ασιατικών πολιτισμών. Στο βάθος και οι τρεις είναι το ίδιο. Γιατί η αποσύνθεση αυτή καταντάει στον αναρχικόν ατομικισμό, ενώ ο εθνικοσοσιαλισμός και ο φασισμός υψώνουν απάνω απ’ όλα το κυρίαρχο κράτος, ενσάρκωση του πνεύματος, υποστάτωση της ιδέας του «ανθρώπου πολίτη». Σ’ αυτό το «Κυρίαρχο Κράτος» χρεωστούν να υποταχτούν κάτω από μιαν αυστηρή ιεραρχική τάξη και πειθαρχία τα άτομα.
Η προσωπικότητα παίρνει την υπόστασή της από τη συμμετοχή της και την υποταγή της σ’ αυτή την ιεραρχημένη ολότητα. Το νόημα της προσωπικής λευτεριάς βρίσκεται στην υποταγή στην κυρίαρχον ολότητα.
Τα εμπόδια που βρίσκει μπροστά του ο νέος πολιτισμός πρέπει να παραμεριστούνε. Για να παραμεριστούν δεν υπάρχει άλλο έσχατο μέσο από τον πόλεμο. Γι’ αυτό και ο πολίτης του νέου αυτού κράτους πρέπει να είναι προπάντων στρατιώτης και η πολιτεία στρατόπεδο.
Η αρχαία Σπάρτη ξαναζεί. Η ζωή και για τους άντρες και για τις γυναίκες είναι μια θητεία, μια αδιάκοπη προετοιμασία για την υπέρτατη αυτή στιγμή της επιβολής και της νίκης. Έτσι ο πόλεμος, η προετοιμασία για τον πόλεμο, είνε το υπέρτατο χρέος του πολίτη. O πόλεμος είναι το μέσο για την επιβολή του νέου πολιτισμού. Και τέτοιοι ήταν πάντα οι πόλεμοι, ανταγωνισμοί ανάμεσα σε νέους και παλιούς πολιτισμούς, πάλη για να επικρατήσει πάντα τελικά ο ανώτερος και πνευματικότερος.
Αυτή είναι η άλλη βαριατσιόνα που εξηγεί και καθαγιάζει τον πόλεμο γενικά και τον πόλεμο που έρχεται σήμερα και φοβερίζει την ανθρωπότητα, ειδικότερα.
Ποιό είναι το αληθινό της νόημα, και το επιστημονικό της περιεχόμενο;
Στη βάση και αυτής της θεωρίας υπάρχει μια επιστημονικά ασύστατη παρομοίωση και αναλογία, μια μεταφορά από τη βιολογία στην κοινωνιολογία, η παρομοίωση της κοινωνίας με ανθρώπινο ή γενικότερα μ’ έναν ζωικό οργανισμό.
Η παρομοίωση αυτή σε διάφορες στιγμές και από πολλές αφορμές παρουσιάστηκε στην ιστορία. Μα μπορεί να πει κανείς, πως πάντα χρησιμοποιήθηκε για να στηρίζει την έννοια μιας διαφοροποιημένης ιεραρχίας των κοινωνικών αξιών και των κοινωνικών τάξεων, για να δικαιώσει την κυριαρχία των κυριάρχων, ή εκείνων που θέλουνε να κυριαρχήσουν.
Η παρομοίωση αυτή παρουσιάζει δυο πλευρές, μια στατική και μιαν εξελικτική.
Η στατική λέει, πως όπως ανάμεσα στα όργανα ενός ζωντανού οργανισμού υπάρχει μια διαφοροποίηση στη λειτουργία και συνάμα μια υποταγή στη σκοπιμότητα, στην «ιδέα» του συνόλου, άρα μια ιεραρχία και μια αναγνώριση της υπεροχής στις κατευθυντικές λειτουργίες (χέρια, πόδια, στομάχι, καρδιά, νευρικό σύστημα, εγκέφαλος), όπως όλα τα όργανα υποτάσσονται στο κεφάλι, έτσι και μέσα στην κοινωνία, που είναι ένας οργανισμός μεγάλος, χρειάζεται απαραίτητα μια ιεράρχηση και μια υποταγή στον εγκέφαλο, δηλαδή στην άρχουσα τάξη.
Μ’ αυτή την παρομοίωση ο Μεκίνιος Αγρίππας γύρισε πίσω τους επαναστατημένους πληβείους από το «ιερόν όρος» στη Ρώμη και τους έπεισε να δεχτούν την υποταγή τους στους πατρικίους. Και όπως το «σύνολο» του σωματικού οργανισμού, η «ιδέα» του οργανισμού, υπάρχει πριν από τα μέλη και κυριαρχεί την ύπαρξη και τη διαμόρφωσή τους, έτσι και η «ιδέα» του κοινωνικού οργανισμού, το «κράτος», υπάρχει πριν από τα άτομα και κυριαρχεί την ύπαρξη και τη διαμόρφωσή τους για να εξυπηρετούν με σκοπιμότητα το σύνολο. Κι έτσι ανανεώνεται η αριστοτελική αυτή αντίληψη στις ημέρες μας από τους κοινωνιολογικούς εκπρόσωπους της σημερινής κυριαρχίας, όπως είνε λ.χ. ο αυστριακός κοινωνιολόγος Οτμαρ Σπαν. Η εξελικτική πάλι μορφή της θεωρίας λέει πως, όπως οι οργανισμοί διατρέχουν απαραίτητα τα στάδια της παιδικής, της νεανικής, της αντρικής και της γεροντικής ηλικίας, έτσι και οι κοινωνικοί οργανισμοί και οι πολιτισμοί διατρέχουν ανάλογα στάδια και πεθαίνουν, αφού εκπληρώσουνε την αποστολή τους.
Και οι δύο πλευρές της θεωρίας ξαναζούνε τώρα μέσα στον εθνικοσοσιαλισμό και το φασισμό. Γιατί και αυτοί σε τούτο αποβλέπουν, να στηρίξουν την κυριαρχία των παλιών ή των νέων κυριάρχων στο εσωτερικό και να επιβάλουν την κυριαρχία της ολότητάς των στο εξωτερικό.
Δε θ’ αργήσει σίγουρα να πάρει η θεωρία τούτη τη μορφή. Οι γερμανοί είναι ο εγκέφαλος της ανθρωπότητας. Οι άλλοι λαοί θα είναι τα μέλη της. Θα δουλεύουν και θα υποτάζουνται στην κυριαρχία των γερμανών.
Η μεταφορά και η παρομοίωση, που είναι στη βάση ετούτης της θεωρίας, μολονότι φαίνεται τόσο λογική, επιστημονικά είναι ασύστατη και απαράδεχτη.
Βέβαια υπάρχουν λαοί που ήρθανε στην ιστορία και χάθηκαν, λογουχάρη οι αιγύπτιοι, οι ασσύριοι, οι βαβυλώνιοι. Υπάρχουν όμως λαοί που ήρθανε στην ιστορία και εξακολουθούν να υπάρχουνε και να δρουν, αν και διατρέξανε διαδοχικά πολλούς πολιτισμούς.
Οι κινέζοι λ.χ. πότε ήταν παιδιά, νέοι, άντρες και γέροι; Σήμερα ο κινέζικος λαός περνάει σε μια καινούρια αναγέννηση, προσαρμόζεται στα δεδομένα του αστικού πολιτισμού, αγωνίζεται για τη λευτεριά του και ορμάει για τη δημιουργία ενός καινούριου κόσμου. Μα μήπως οι γιαπωνέζοι, που σήμερα αναγνωρίζονται και από τους εθνικοσοσιαλιστές σαν το αντίστοιχό τους στην ανατολική Ασία, μήπως δεν είχανε διατρέξει τα ίδια στάδια με τους κινέζους και δεν ήτανε και αυτοί «γερασμένοι» και σε αποσύνθεση πριν ογδόντα μόνο χρόνια;
Ήταν γέροι οι Έλληνες τον καιρό που υποτάχτηκαν στους ρωμαίους; Μα τότες πώς κατόρθωσαν να αφομοιώσουν το ανατολικό ρωμαϊκό κράτος και να δημιουργήσουνε ολόκληρο πολιτισμό, το βυζαντινό;
Ήταν γέροι όταν υποτάχτηκαν στους τούρκους; Μα τότες πώς ξαναβγήκαμε νέοι στα 1821 και διατρέχουμε σήμερα μια καινούρια ιστορική πορεία και μάλιστα είμαστε έτοιμοι τώρα, καθώς διακηρύχνεται, να δημιουργήσουμε έναν «τρίτο» πολιτισμό;
Μα και οι ίδιοι οι γερμανοί πότε ήτανε νέοι, πότε άντρες και πότε θα γίνουν γέροι; Αν ήτανε νέοι τον καιρό που πολεμούσαν με τον Καίσαρα, ή αργότερα, όταν πλημμύριζαν και γκρέμιζαν το δυτικό ρωμαϊκό κράτος, τότε θα ήτανε σίγουρα άντρες, όταν εδημιούργησαν το μεσαιωνικό πολιτισμό και το άγιο ΓΕΡΜΑΝΙΚΟ κράτος. Πρέπει λοιπόν να δεχτούμε, πώς είναι γέροι τώρα, που ξεκινάνε για την κατάχτηση του κόσμου; Μα αυτοί δα υποστηρίζουν πως τώρα ίσα – ίσα βρίσκουνται πάνω στο άνθισμα και στη σφριγηλή εξόρμηση της νεαρής τους ηλικίας.
Η βιολογική λοιπόν αυτή παρομοίωση εφαρμοσμένη στους λαούς, αποδείχνεται ιστορικά ολότελα αστήριχτη. Οι παρομοιώσεις και οι αναλογίες στην επιστήμη είναι πάντα απατηλές. Γιατί η κάθε περιοχή της πραγματικότητας έχει δική της νομοτέλεια, που πρέπει να τη μελετάμε ξεχωριστά και να βρίσκουμε την ιδιοτυπία της.
Η ανθρώπινη κοινωνία είναι ένα ιδιότυπο φαινόμενο, ένα καινούριο παράγωγο της ζωής και οι νόμοι που διακυβερνούν την ύπαρξή της και την ανάπτυξή της πρέπει να μελετιούνται ξεχωριστά.
Μα η βιολογική τούτη παρομοίωση παρουσιάζεται ακόμα περισσότερο ασύστατη και στη στατική της μορφή, όταν παρουσιάζει την οργανική διαφοροποίηση των κυττάρων ενός ζωικού οργανισμού και μάλιστα του ανθρώπινου, με τις λειτουργίες που επιτελούν τα άτομα μέσα στην κοινωνία. Γιατί τα άτομα της κοινωνίας δεν παρουσιάζουν καμιά οργανική διαφοροποίηση, όπως τα κύτταρα του οργανισμού, και η λειτουργία τους μέσα στην κοινωνία εξαρτιέται ολωσδιόλου από εξωτερικά περιστατικά, όπως είναι λογουχάρη οι σχέσεις ιδιοκτησίας και η τύχη της καταγωγής.
Αν ένα επιτήδειο χέρι ανταλλάξει κρυφά μέσα στην κούνια τους το μωρό ενός εγγλέζου ανθρακωρύχου με το κανακάρικο ενός λόρδου, είναι πάρα πολύ πιθανό, πως το παιδί του εγγλέζου ανθρακωρύχου θα γίνει υπουργός της Αγγλίας και ο γιος του λόρδου καρβουνιάρης στα βάθη της γης. Ας αφήσουμε, που δεν αποκλείεται και ο ίδιος ο γιος του καρβουνιάρη και αν δεν αλλάξει κούνια, να γίνει πρωθυπουργός. Βλέπε Χίτλερ και Μουσολίνι. Δεν υπάρχει λοιπόν βιολογικός προκαθορισμός της κοινωνικής λειτουργίας στ’ άτομα μιας κοινωνίας, όπως υπάρχει στα κύτταρα ενός οργανισμού.
Μια αλλαγή στις σχέσεις ιδιοκτησίας αλλάζει ακόμη και το ρόλο τον κοινωνικό, που παίζουν ολάκερες τάξεις, όπως λ.χ. έγινε με την αστική τάξη, όταν πήρε την εξουσία από τη φεουδαρχία και με την εργατική τάξη στη Σοβιετική Ενωση σήμερα, και εχτός απ’ αυτό, ανεξάρτητα από τις σχέσεις ιδιοκτησίας, κάθε άτομο μπορεί να εξυπηρετήσει οποιαδήποτε κοινωνική λειτουργία, αρκεί να μορφωθεί κατάλληλα. Και ακόμη η κοινωνική εξέλιξη τείνει να μεταβάλει κάθε άτομο κοινωνικό σε δυναμικό φορέα όλων των κοινωνικών λειτουργιών. Κάθε πολίτης σε στενότερο ή πλατύτερο κύκλο, μέσα στο επάγγελμά του, στην κοινότητά του ή στην πολιτεία, μπορεί και σήμερα ακόμη και αργότερα πολύ περισσότερο να εχτελέσει μια διευθυντική λειτουργία.
Μα και ως προς τους πολιτισμούς η βιολογική παρομοίωση είναι το ίδιο άτυχη. Γιατί και οι πολιτισμοί είναι δεμένοι με ορισμένες αντικειμενικές συνθήκες προπάντων οικονομικές. Και όπου δημιουργούνται αυτές οι συνθήκες, παρουσιάζονται και παρόμοιοι πολιτισμοί και η διαδρομή τους δεν έχει καμιά σχέση με ηλικίες παρά μόνο με την αλλαγή των αντικειμενικών όρων. Έτσι λ.χ. βλέπουμε στους πρωτόγονους λαούς, τους άγριους και μισοάγριους της σημερινής εποχής, να παρατείνονται χρονικά τα όρια των πρωτόγονων μορφών του πολιτισμού ως τις ημέρες μας, όσο οι αντικειμενικές συνθήκες της ζωής τους μένουν ανάλλαχτες και οι πολιτισμοί αυτοί παρουσιάζονται σαν απολιθωμένοι, χωρίς κανένα γνώρισμα ηλικίας, ενώ σε άλλους λαούς πάλι, έχουμε το γοργότατο πέρασμα από μια μορφή πολιτισμού στην άλλη, χωρίς πάλι τα γνωρίσματα της «ηλικίας».
Πρόκειται λοιπόν για θεωρία, που χωρίς βάσεις αντικειμενικές χρησιμοποιεί, καθώς είπαμε, την παρομοίωση για όπλο μαχητικό.
Έτσι και τώρα που χρειάζονται οι κυρίαρχες τάξεις σε ορισμένες χώρες μια θεωρία, που να δικαιώνει και να καθαγιάζει και να διαιωνίζει τα προνόμιά τους και να τους δημιουργήσει νέα, χρησιμοποιούν την οργανική θεωρία του πολιτισμού και εσωτερικά, για να συγκρατήσουνε στην υποταγή την εργατική και την αγροτική τάξη και εξωτερικά, για να κηρύξουνε πως είναι φορείς ενός καινούριου πολιτισμού, που δικαιωματικά έρχεται ν’ αντικαταστήσει τους γερασμένους πολιτισμούς των χωρών, που θέλουνε να υποτάξουν.
Έτσι δημιουργείται ένα νέο ωραίο σύμβολο, μια «ιδανική» σκοπιμότητα, που θα σκεπάσει με χρυσοκέντητη πορφύρα τις σχέσεις της εκμεταλλευτικής οικονομίας, που θέλουν να εδραιωθούν και να επεκταθούν. Και ο πόλεμος υψώνεται σα δημιουργός του ανώτερου πολιτισμού.
Ο Άρης χειραγωγεί την Αθηνά.
Κοντά σε τούτες τις γενικότερες θεωρίες, που δικαιώνουνε τον πόλεμο, απαντούμε και δύο άλλες μερικότερες, η μια είναι η άποψη του υπερπληθυσμού και η άλλη είναι η καπιταλιστική οικονομική άποψη.
Η άποψη του υπερπληθυσμού έχει πάλι δυο πλευρές, τη δημογραφική και τη μαλθουσιανική. Και οι δυο πλευρές συγγενεύουν με τη βιολογική θεωρία.
Είναι αληθινό, πως η αύξηση του πληθυσμού στάθηκε μια από τις αιτίες, που δημιούργησαν τις μετακινήσεις των λαών από την προϊστορία ακόμη. Όπως γίνεται και με τα ζώα, που όταν πληθαίνουνε πολύ σ’ έναν ορισμένο χώρο γης, έχουμε για αποτέλεσμα πως οι τροφές, που δίνει το περίγυρο, δε φτάνουν πια για να διαθρέψουνε το υπερπληθισμένο είδος.
Το ίδιο γίνεται και όταν οι τροφές λιγοστέψουνε από άλλη αιτία φυσική, ξερασιά, παγωνιά, πλημμύρες, αρρώστιες στα ζώα που χρησιμεύουνε για τροφή κτλ.
Όταν οι άνθρωποι αναζητούσαν τις τροφές τους, ζωικές ή φυτικές, έτοιμες στο άμεσο γεωφυσικό περίγυρό τους, δάσος, στέππη, λίμνες, ακρογιάλια, έρχονταν μια στιγμή, που οι τροφές αυτές δεν επαρκούσανε για να θρέψουνε το πλήθος. Και τότες οι άνθρωποι ή πέθαιναν από υποσιτισμό ή πείνα, ή σκότωναν τα πιο αδύνατα μέλη της ομάδας, γέρους, παιδιά και προ πάντων κορίτσια, ή ξεκινούσαν κατά μάζες, ή αναζητούσαν παραπέρα έδαφος παρθένο.
Αυτό το τελευταίο γινότανε και αργότερα και στο ποιμενικό νομαδικό στάδιο και στο γεωργικό και στο εμποροβιοτεχνικό.
Οι μεγάλες μετακίνησες των λαών, οι επιδρομές, ο αποικισμός και φυσικά ο πόλεμος, που πηγάζουν από τις μετακίνησες αυτές, εκεί έχουνε την αιτία τους. Είναι μια μορφή του αγώνα για την ύπαρξη και ανάγεται στα οικονομικά αίτια των πολέμων.
Τούτη λοιπόν η ανάγκη εξακολουθεί να υπάρχει και σήμερα μολονότι οι λαοί πέρασαν πια, σχεδόν όλοι, στο στάδιο της μόνιμης εγκαθίδρυσής τους σ’ ένα ορισμένο έδαφος, δημιούργησαν παράδοση και τίτλους ιδιοχτησίας εθνικής απάνω στο έδαφος αυτό και όλη η γης είναι μοιρασμένη και ξεχωρισμένη με σύνορα εθνικά.
Χώρος λοιπόν για μεγάλες ομαδικές καταχτητικές κινήσεις δεν υπάρχει σήμερα, τουλάχιστο στα πιο πυκνοκατοικημένα μέρη της γης.
Η νεότερη μορφή της ειρηνικής μετακίνησης ομάδων για λόγους δημογραφικούς ήτανε σ’ όλο το δέκατον έννατον αιώνα και στον εικοστό, η μετανάστεψη και o αποικισμός. Ωστόσο και τούτες οι μορφές κατάντησαν σήμερα σχεδόν ανεφάρμοστες.
Με τη σημερινή μορφή της ανταγωνιστικής οικονομίας όλες οι χώρες και εκείνες ακόμη που έχουν απέραντες έχτασες ακαλλιέργητες, όπως η νότια Αμερική, η Αυστραλία, η Σοβιετική Ενωση, η Τουρκία και οι αποικίες της Αφρικής, έκλεισαν ερμητικά τα σύνορά τους στη μετανάστεψη.
Η βόρεια Αμερική, που για έναν αιώνα είταν το καταφύγιο του υπερπληθυσμού της Ευρώπης και της Ιαπωνίας, μετά τον παγκόσμιο πόλεμο δεν αφήνει πια μετανάστες παρά με το σταγονόμετρο. Η ανεργία που επακολουθεί τις μεγάλες οικονομικές κρίσεις του καπιταλισμού έφερε τούτο το αποτέλεσμα και όξυνε το πρόβλημα. Στην Παλαιστίνη, όπου επιχειρήθηκε ομαδική μετανάστεψη και εγκατάσταση των εβραίων, δημιουργήθηκε κατάσταση τραγικής αναρχίας μ’ όλη την επιβολή της Αγγλίας.
Και μ’ όλα αυτά, κατά παράδοξη αντινομία, χώρες που πάσχουν από στενότητα στο έδαφος και ζούνε με μεγάλη οξύτητα το δημογραφικό τους πρόβλημα, όπως λογουχάρη η Ιταλία, που διακηρύχνει, πως το έδαφός της δεν μπορεί να θρέψει τα σαράντα δύο εκατομμύρια του πληθυσμού της, ακολουθούν ωστόσο πολιτική υπερπληθυσμού, καλλιεργώντας με κάθε τρόπο την πολυτεκνία, επιβάλλοντας το γάμο στους αγάμους, βραβεύοντας και ενισχύοντας τους πολύτεκνους, παρέχοντας επιδόματα γάμου και γενικά καλλιεργώντας μ’ όλα τα μέσα την αύξηση του πληθυσμού τους. Και φυσικό αποτέλεσμα αυτού του υπερπληθυσμού δεν μπορεί να είναι άλλο παρά πόλεμοι καταχτητικοί, όπως λογουχάρη ο αβησσυνιακός.
Μα η αντινομία τούτη ολοφάνερη και στην Ιταλία και στη Γερμανία μάς δείχνει πως το δημογραφικό πρόβλημα δεν είναι η πραγματική αιτία των σημερινών πολέμων, πάρα πολύ περισσότερο μια πρόφαση γι’ αυτούς.
Γιατί αν αυτή ήταν η αληθινή αιτία, το πρώτο μέτρο που έπρεπε να παρθεί θα ήταν ο περιορισμός στις γεννήσεις, ο καθαρός ευγονισμός, η διδασκαλία στο λαό των μέσων που παρεμποδίζουν την πολυτεκνία. Ενώ βλέπουμε, πως ετούτοι ίσα-ίσα οι λαοί, οι ιταλοί και οι γερμανοί, αποβλέποντας σε μιαν επικράτηση με την υλική δύναμη και με πολυάριθμο στρατό, πασκίζουνε με κάθε τρόπο να αυξάνουνε τα στρατολογικά τους αποθέματα. Και συνάμα δε βλέπουμε να στέλνουν κατά μάζες τον υπερπληθυσμό τους στα καταχτημένα εδάφη, λ, χ. στην Αβησσυνία.
Γιατί αυτό;
Η αληθινή λοιπόν αιτία της καταχτητικής εξόρμησης είναι άλλη και αυτή χρησιμοποιεί ίσα-ίσα για επιβοηθητικό μέσο την αύξηση του πληθυσμού. Το ζωτικό χώρο που ζητάνε για τους λαούς των, τόν ζητάνε σαν κυρίαρχοι και εκμεταλλευτές και όχι σαν άποικοι ή μετανάστες.
Η μαλθουσιανική πάλι πλευρά ετούτης της άποψης, λέει πως η γης δεν μπορεί να διαθρέψει απεριόριστο αριθμό από κανένα ζωικό είδος.
Γι’ αυτό είναι, να πούμε, ένας φυσικός νόμος, όταν υπερπληθαίνονται τα άτομα από ένα είδος, να κινητοποιούνται ορισμένα αίτια, που θα επιφέρουνε τον όλεθρο ενός μεγάλου αριθμού από αντιπροσώπους αυτού του είδους και θα ξαναδημιουργήσουνε το ισοζύγιο ανάμεσα στα μέσα της διατροφής και τον αριθμό των ατόμων του είδους αυτού. Τα αίτια αυτά είνε προπάντων τρία: πείνα, αρρώστια, πόλεμος.
Έτσι ο πόλεμος παίρνει χαραχτήρα ενός φυσικού νόμου, μιας αυτόματης ασφαλιστικής δικλείδας, που κάθε τόσο μπαίνει σ’ ενέργεια ανεξάρτητα από τη θέληση των ανθρώπων. Ετσι παρουσιάζεται ο πόλεμος σαν ένας νόμος ευεργετικός, που εξολοθρεύει τα περισσεύματα και μάλιστα τα πιο αδύνατα μέλη της ομάδας και εξασφαλίζει τη ζωή των υπόλοιπων. Για να μη λειτουργούνε τα αίτια τούτα, πείνα, αρρώστια, πόλεμος, θα έπρεπε, σύμφωνα με τη μαλθουσιανική άποψη, να παίρνονται συστηματικά μέτρα για περιορισμό του υπερπληθυσμού και προπάντων να περιορίζονται οι γεννήσεις.
Μα και τούτη η άποψη, που μπορεί να είναι αληθινή σε ορισμένες μερικότερες περιπτώσεις, μέσα σε περιορισμένα τοπικά και χρονικά όρια, όταν γενικεύεται είναι επιστημονικά λανθασμένη.
Γιατί μέσα στην ανθρώπινη κοινωνία λειτουργούνε δυο φαινόμενα, που εμποδίζουν να παρουσιαστούν ετούτα τα επακόλουθα του υπερπληθυσμού.
Το ένα είνε η αδιάκοπη τελειοποίηση των τεχνικών μέσων, που φέρνουν αύξηση της παραγωγής όχι μόνον σε έκταση παρά και σε ένταση. Με τα μέσα, που διαθέτει και σήμερα μόνο ο άνθρωπος, είναι βέβαιο πως η επιφάνεια της γης μπορεί να διαθρέψει ικανοποιητικά και πλούσια τριπλάσιο ή τετραπλάσιο πλήθος ανθρώπων απ’ όσους ζούνε σήμερα απάνω στη γη.
Και όμως, από άλλα αίτια που πηγάζουν από το σημερινό οικονομικό σύστημα, το μέγιστο μέρος από τους ανθρώπους, που ζούνε απάνω στη γη, περνούνε μιαν άθλια ζωή, υποσιτίζουνται, κακοπερνούν, ενώ από την άλλη μεριά καταστρέφουνται συστηματικά τεράστια ποσά από προϊόντα, ρίχνουνται στη θάλασσα, καίγουνται και αχρηστεύουνται και γίνεται συστηματικός περιορισμός της παραγωγής σε ορισμένα είδη διατροφής μόνο και μόνο για να κρατιούνται ψηλά οι τιμές των προϊόντων αυτών. Έτσι όμως γίνουνται απρόσιτα σε κείνους, που τα έχουν απόλυτη ανάγκη.
Αυτή η παράλογη, η εντελώς ακατανόητη και απάνθρωπη αντινομία, που κρίνει και καταδικάζει τελειωτικά το σημερινό σύστημα της εκμεταλλευτικής οικονομίας δείχνει συνάμα πόσο είναι ασύστατη και η μαλθουσιανική αντίληψη και πως αλλού είναι τα αίτια των σημερινών πολέμων.
Μα κ’ ένα δεύτερο κοινωνικό φαινόμενο αντιστρατεύεται στη μαλθουσιανική θεωρία, ο αυτόματος περιορισμός των γεννήσεων στις μεσαίες και ανώτερες τάξεις. Μόλις η στάθμη της ζωής ανεβεί, οι οικογένειες δε γεννούν παρά πια ένα ή δυο παιδιά και πολλές μένουν ολότελα άτεκνες. Το φαινόμενο τούτο, που φανερά δεν έχει σχέση με το μαλθουσιανισμό, αφού ίσα-ίσα παρουσιάζεται στις πιο εύπορες τάξεις, το έχουμε σήμερα στην Αγγλία, στη Γαλλία ολοφάνερο. Στη Γαλλία μάλιστα ο πληθυσμός σταθερά ελαττώνεται αντί ν’ αυξαίνει.
Έτσι λοιπόν και η δημογραφική άποψη και από τις δυο της πλευρές αφήνει ανοιχτό το πρόβλημα και δε μας εξηγεί ικανοποιητικά τ’ αληθινά αίτια των σημερινών πολέμων.
ΡΑΔΑΜΑΝΘΥΣ 