Η τάση για την αυτοκαταστροφή

Δεν έχει κατορθωθεί ακόμα η δημιουργία μιας κοινωνίας του λογικού. Ενός κόσμου του ανθρώπου ριζικά διαφορετικού από τον προηγούμενο ή από τους προηγούμενους, ως προς την ανθρώπινη ποιότητά του, γράφει ο Θανάσης Βακαλιός, ένας σπουδαίος φιλόσοφος-ερευνητής, στο βιβλίο του «Η πραγματική και η ιδανική εικόνα του ανθρώπου-Πραγματεία Φιλοσοφικής Ανθρωπολογίας», που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα το 1999.

Ο Βακαλιός αναζητά τις αιτίες για την αδυναμία του ανθρώπου να δημιουργήσει έναν λογικό κόσμο, βασισμένο «στην ανθρωπιά από όλους και για όλους».

Δεσπόζουσα οπτική του βιβλίου είναι η οντολογική κοινωνική οπτική… […] Αντιμετωπίζω τον άνθρωπο ως κοινωνικό ον, μαζί με τις ανθρωπολογικές καταβολές και προεκτάσεις του, λέει ο συγγραφέας. Κοινωνική και ανθρωπολογική ουσία του ανθρώπου σε αυτή την αντίληψη είναι δυο πλευρές του ίδιου νομίσματος… […] Αυτό συνιστά τομή σε σχέση με την κυρίαρχη οπτική και επιτρέπει τη δημιουργική υπέρβαση της αδυναμίας της φιλοσοφίας να συλλάβει το πρόβλημα άνθρωπος και το ανθρώπινο πρόβλημα στις πραγματικές του διαστάσεις.

Ο συγγραφέας διαχωρίζει τη θέση του από τη Βιολογική ερμηνεία της ανθρώπινης φύσης και ιστορίας, ενώ παράλληλα αξιοποιεί τις μελέτες που αναλύουν τη σχέση της ανθρώπινης συνείδησης με τις εγκεφαλικές λειτουργίες. Θέτει στο προσκήνιο το παράγοντα της ανάπτυξης της ηθικής συνείδησης του ανθρώπου, τα εμπόδια που συναντά ο Ανθρωπισμός από τις κοινωνικές δομές και από τα άτομα, από την αδυναμία κυριαρχίας σε μαζική κλίμακα μιας διαφορετικής, ανθρωπιστικής κοινωνικής αντίληψης και κουλτούρας η οποία θα μπορούσε να ανοίξει το δρόμο για μία ριζικά διαφορετική ανθρώπινη προοπτική. Δείχνει πως η έμφυτη ανθρώπινη τάση για δημιουργικότητα μπορεί να μετατραπεί σε όπλο και εργαλείο καταστροφής, μέσα στα πλαίσια του οικονομικού, κοινωνικού και πολιτικού συστήματος στο οποίο ζούμε.

Στην εποχή μας, γράφει ο Θανάσης Βακαλιός, το αίτημα συνδυασμού του ορθολογισμού με την αρχή του ανθρωπισμού έχει πάψει πια να είναι απλώς μια υπόδειξη ή προτροπή της φιλοσοφίας. Είναι πλέον ένα καθολικό αίτημα το οποίο προκύπτει από την εκτίμηση ότι, αν η ανθρωπότητα δεν προχωρήσει με στόχο τη δημιουργία ενός νέου πολιτισμού, ικανού να κάνει πράξη αυτό το αίτημα, τότε η χωρίς όρια δημιουργικότητα που εξυπηρετεί τις ανάγκες του καπιταλιστικού συστήματος και ενισχύει τη λογική του, μπορεί να την οδηγήσει στη αυτοκαταστροφή.

Ο Θανάσης Βακαλιός δεν είναι ένα φιλόσοφος «από καθέδρας». Συμμετείχε ενεργά στα γεγονότα της κατοχής και της αντίστασης. Γραμματέας της ΕΠΟΝ στο χωριό του στο Νομό Σερρών, ένα χωριό με 3000 κατοίκους. Διωκόμενος αγωνιστής στο εμφύλιο, πολέμησε μέσα από τις γραμμές του Δημοκρατικού Στρατού της Ελλάδας. μετά από τη ήττα του ΔΣΕ, τη συντεταγμένη αποχώρηση των τμημάτων του που είχαν απομείνει στη Βόρεια Ελλάδα και το πέρασμά τους στις γειτονικές σοσιαλιστικές Βαλκανικές χώρες, ο ίδιος βρέθηκε στη Βουλγαρία κι από εκεί στάλθηκε στη Πολωνία για να παρακολουθήσει μία μυστική Στρατιωτική Σχολή, για την οποία επιλέχθηκε από το ΚΚ. Έτσι βρέθηκε το 1952 στην Ουγγαρία. Με απόφαση του Κόμματος ανέλαβε γραμματέας των νέων πολιτικών προσφύγων της Ουγγαρίας. Αναδείχθηκε σε στέλεχος της Κεντρικής Επιτροπής της Κομμουνιστικής Νεολαίας της Ουγγαρίας εκπροσωπώντας τους νέους Έλληνες πολιτικούς πρόσφυγες. Εκείνη την περίοδο γνώρισε την Χαρίκλεια Σιάκη με την οποία παντρεύτηκε κι έκαναν δύο παιδιά. Με την προτροπή της συζύγου του έδωσε εξετάσεις, για να σπουδάσει Φιλοσοφία και Κοινωνιολογία στο Πανεπιστήμιο της Βουδαπέστης. Στο Ουγγρικό Πανεπιστήμιο υπήρχε τμήμα «Ελληνικό Ινστιτούτο» στο οποίο ο Θανάσης Βακαλιός φοίτησε για δυο χρόνια μελετώντας Αρχαία Ελληνική Λογοτεχνία και Βυζαντινολογία. Το 1971 έγινε Υποψήφιος Διδάκτορας των Ανθρωπιστικών Επιστημών της Ουγγρικής Ακαδημίας Επιστημών και το 1973 διδάκτορας Φιλοσοφίας του Πανεπιστήμιου Eotvos Lorand. Δίδαξε Φιλοσοφία και Κοινωνιολογία στο Πανεπιστήμιο της Βουδαπέστης και σε άλλα πανεπιστήμια της χώρας. Έπειτα από την κοινωνικοπολιτική ανατροπή στην Ουγγαρία, το 1991 εκλέχθηκε αναπληρωτής Καθηγητής του Δημοκρίτειου Πανεπιστήμιου Θράκης και από το 1994 τακτικός καθηγητής της κοινωνιολογίας της εκπαίδευσης. Στα αυτά τα χρόνια, εκτός από το διδακτικό του εργο-πλέον είναι ομότιμος καθηγητής του Δημοκρίτειου-συνέγραψε πλήθος έργων και παράλληλα διεύθυνε πλήθος ερευνητικών προγραμμάτων ως υπεύθυνος καθηγητής.

(τα βιογραφικά στοχεία είναι με πηγή τη βάση δεδομένων της Βιβλιονέτ)