Ειρηναίος Γαλανάκης* «Ο Καζαντζάκης ήταν ένας μεγάλος ανιχνευτής του ανθρώπινου πνεύματος»

«Γενικό χαρακτηριστικό που θα μπορούσαμε να πούμε για τον Καζαντζάκη είναι ότι έζησε το δράμα του Δυτικού Πολιτισμού, το δράμα της Δύσεως. Το δράμα ενός ουμανισμού που ξεκίνησε με τόσα όνειρα το 1500-1600 και το τέλος το 1920 έγινε απανθρωπισμός».

*Παρέμβαση του Σεβασμιότατου Μητροπολίτη Κισάμου και Σελίνου Ειρηναίου Γαλανάκη, που έγινε χωρίς χειρόγραφο, στο επιστημονικό διήμερο «Νίκος Καζαντζάκης-Σαράντα χρόνια από το θάνατό του». Tην εκδήλωση διοργάνωσαν ο Δήμος Χανίων, η Διεθνής Εταιρεία Φίλων Νίκου Καζαντζάκη, το Πανεπιστήμιο Κρήτης και ο Σύνδεσμος Φιλολόγων Νομού Χανίων, στις 1 και 2/11/1997 στο Δημαρχείο Χανίων. Την απομαγνητοφώνηση της ομιλίας έκανε ο Μιχάλης Γαλανάκης και περιλαμβάνεται στην έκδοση των πεπραγμένων του επιστημονικού διημέρου που έκανε η Δημοτική Πολιτιστική Επιχείρηση Χανίων το 1998.

«όποιος δεν είναι πουλί δεν μπορεί να κουρνιάζει πάνω από την άβυσσο»

…Λοιπόν για τον Καζαντζάκη ήθελα να πω ότι μίλησα μια φορά μαζί του το 1946, όταν με τον μακαρίτη τον πατέρα σας (απευθυνόμενος στον Φάνη Κακρίδη) ήρθαμε σε επιτροπή να εκτιμήσουμε τις ζημιές που έκαναν οι Γερμανοί στην Κρήτη. Τον Αύγουστο του 1946 με πήγανε στην Αγία Τριάδα. Δεν είχα ιερωθεί ακόμη, ήμουν στο γυμνάσιο καθηγητής. Τελείωσε ο εσπερινός και καθίσαμε και κάναμε μια συζήτηση, δεν μιλήσαμε για φιλοσοφίες αλλά για τις ζημιές που έκαναν οι Γερμανοί στην Κρήτη.

Στη δεκαετία του ’50-’60 διάβασα τα βιβλία του. Με τη γυναίκα του την Ελένη συζητήσαμε πολλές φορές και στο Καστέλλι είχε έρθει και μου είπε τα τελευταία της ζωής του. Όταν ήμουν στη Γερμανία, ζήτησα να πάω στην κλινική που πέθανε να βάλω μια αναμνηστική πλάκα, αν μας το επέτρεπε ο διευθυντής. Αλλά αυτός είπε πως είναι τιμητικό, μα κανείς πλέον δεν θα ήθελε να ξαναμπεί στο δωμάτιο που πέθανε ο Καζαντζάκης και δεν μ’ άφησε.

Η μαρτυρία μου για τον Καζαντζάκη: ένα πλατύ πνεύμα, πολύπλευρο, δεν μπορεί ο καθένας να το αγκαλιάζει. Θυμάμαι μια φορά, ένας απ’ τους δασκάλους, ο Σπένγκλερ, έγραψε ένα βιβλίο: «Η δύση της Δύσεως», η δύση του Δυτικού Πολιτισμού. Γενικό χαρακτηριστικό που θα μπορούσαμε να πούμε για τον Καζαντζάκη είναι ότι έζησε το δράμα του Δυτικού Πολιτισμού, το δράμα της Δύσεως. Το δράμα ενός ουμανισμού που ξεκίνησε με τόσα όνειρα το 1500-1600 και το τέλος το 1920 έγινε απανθρωπισμός.

Το πνευματικό περιβάλλον που έζησε ο Καζαντζάκης στις αρχές του αιώνα μας και με δασκάλους το Νίτσε, το Φόϋερμπαχ, το Σπένγκλερ, ήταν αυτό που περιγράφει ο Σπένγκλερ στο βιβλίο του «Η δύση της Δύσεως». Θυμάμαι από την «Αναφορά στον Γκρέκο», όταν πήγαινα στη βιβλιοθήκη στο Παρίσι και διάβαζα, μια κοπέλα, η βιβλιοθηκάριος, μου λέει «θέλεις να διαβάσεις λιονταρίσια τροφή» και μου δίνει το Νίτσε (έζησε κι αυτός το πνεύμα της κατάπτωσης αυτής) και θυμάμαι μια φράση η οποία ταιριάζει στον Καζαντζάκη. Ο Νίτσε λέει: «όποιος δεν είναι πουλί δεν μπορεί να κουρνιάζει πάνω από την άβυσσο», δηλαδή όποιος δεν έχει μεγάλα φτερά, μεγάλες δυνατότητες, δεν μπορεί να καταπιάνεται μ’ όλα τα πράγματα του κόσμου. Ο Καζαντζάκης κούρνιαζε πάνω από την άβυσσο, πήγαινε στην κόλαση, στον παράδεισο, πήγαινε εδώ-εκεί αλλά είχε τη δύναμη να πηγαινοέρχεται στον κόσμο αυτό. Δεν μπορούμε όλοι να κάνουμε αυτό το έργο του Καζαντζάκη. Δεν είναι όλοι πουλιά. Ο Καζαντζάκης ήταν πουλί και πήγαινε και δε χανότανε. Και όταν φαίνεται ότι πάει στην κόλαση ξέρει να ξαναγυρίσει.

Επίσης παρομοιάζω τον Καζαντζάκη με τους ποντοπόρους στους περασμένους αιώνες. Οι θαλασσοπόροι εκείνοι, που έπρεπε ν’ ανιχνεύσουν τις στεριές και τις θάλασσες-και βεβαίως μερικοί χάνονταν και μερικοί το κατόρθωναν κι επιτέλους έβρισκαν αυτό που ήθελαν-βρήκαν τα’ ακρωτήρια, τις θάλασσες… Ο Καζαντζάκης ήταν ένας μεγάλος ανιχνευτής του ανθρώπινου πνεύματος. Το ανθρώπινο πνεύμα έχει ακρότητες, κινδύνους, σπηλιές και όποιος δεν είναι πουλί δεν πρέπει να το εξερευνά. Αυτές είναι οι προσωπικές μου σκέψεις.

Παραδέχομαι ότι ο «Ανήφορος» είναι μια χριστιανική ιδέα πέρα για πέρα και η άσκηση ανθρώπινη, θεϊκή… Ότι βρίσκει κανείς βαθιές χριστιανικές ιδέες, χριστιανικές θέσεις στο έργο του Καζαντζάκη είναι βέβαιο. Αλλά δεν μπορεί ο καθένας να το κάνει αυτό το πράγμα. Πρέπει να έχει πραγματικά αυτή την πνευματική διάσταση, να μπορεί να ξεχωρίζει το ένα από το άλλο. Προηγουμένως που διαβάζαμε, όπως ειπώθηκε από την κυρία ……….. ο διάβολος είναι ……….., ο καλύτερος (φίλος) συνεργάτης. Η Εκκλησία παραδέχεται τον πειρασμό και ότι ο Θεός επιτρέπει να μας πειράζει ο διάβολος για να ξυπνούμε. Η εμπειρία του κακού στον κόσμο είναι μια πίστη, μια σκέψη χριστιανική. Ο χριστιανισμός λέει ότι δεν υπήρχε το κακό αρχικά και έγινε μετά την πτώση και βεβαίως ο άνθρωπος πρέπει να προσπαθεί να το διορθώσει.

Τελειώνοντας για τον Καζαντζάκη θα ήθελα να διορθώσουμε μία παρεξήγηση. Πολλές φορές λέγεται ότι ο Καζαντζάκης αφορέστηκε από την Εκκλησία. Εγώ απ’ όσο ξέρω αυτό δεν έγινε. Ξέρω ότι πολλά δεν θα έπρεπε να συμβούν. Το ’52, ’53 η Εκκλησία της Ελλάδας είχε αναθέσει σε μια επιτροπή μητροπολιτών να διαβάσουν τα έργα του και να αναφέρουν τα πορίσματα γι’ αυτόν. Εντωμεταξύ όμως πέθανε ο Καζαντζάκης και δεν έγινε κρίση, δεν ξέρω άλλες λεπτομέρειες. Απ’ όσο ξέρω δεν άκουσα ποτέ ούτε το πόρισμα. Δεν είναι σωστό να τον θεωρούν άθεο ούτε να κατηγορούν την Εκκλησία ότι τον αφόρεσε. Ο Καζαντζάκης είχε πλευρές που θα μπορούσε κανείς να πει-αν πάρει μεμονωμένες φράσεις-ότι αυτό δεν είναι χριστιανικό, αλλά αν πάρει κανείς σαν σύνολο τις σκέψεις του δεν μπορεί να πει τέτοιο πράγμα.

Επαναλαμβάνω ότι όποιος δεν είναι πουλί δεν πρέπει να κουρνιάζει πάνω από την άβυσσο.

Ευχαριστώ.