Ντοστογιέφσκι-Δαιμονισμένοι

Μετάφραση Άρη Αλεξάνδρου

Ο Σάτοβ έσκυψε και πάλι στην καρέκλα του και-για λίγο-σήκωσε το δάκτυλό του.

Κανένας λαός-άρχισε σα να διάβαζε κάποιο βιβλίο κι εξακολουθώντας ταυτόχρονα να κοιτάει απειλητικά τον Σταυρόγκιν-κανένας λαός δεν οργανώθηκε ακόμα πάνω στη βάση της επιστήμης και της λογικής. Δεν υπήρξε ούτε ένα τέτοιο παράδειγμα, εκτός από ορισμένες συντομότατες περιόδους, και στην περίπτωση αυτή, μονάχα από βλακεία. Η ουσία του σοσιαλισμού δεν μπορεί παρά να είναι ο αθεϊσμός, διότι διεκήρυξε από μιας αρχής πως είναι θεωρία αθεϊστική, κι έχει σκοπό να οργανωθεί αποκλειστικά πάνω στις αρχές της επιστήμης και της λογικής.

Η λογική και η επιστήμη εκτελούσαν πάντα στη ζωή των λαών, τώρα κι απ’ αρχής των αιώνων, μια δευτερεύουσα μοναχά και βοηθητική υπηρεσία. Το ίδιο θα εκτελούν ως τη συντέλεια των αιώνων.

Οι λαοί διαμορφώνονται και κινούνται από μιαν άλλη δύναμη, προστακτική και κυρίαρχη, που η προέλευσή της είναι άγνωστη κι ανεξήγητη. Αυτή η δύναμη είναι η δύναμη της άσβεστης λαχτάρας να φτάσει κανείς ως το τέλος, ενώ ταυτόχρονα η ίδια αυτή δύναμη αρνιέται κάθε τέλος. Είναι η δύναμη της ακατάπαυστης κι ακούραστης επιβεβαίωσης της ύπαρξης κι η άρνηση του θανάτου.

Το ζωοποιών πνεύμα, όπως λέει η Γραφή, οι «ποταμοί ζώντος ύδατος», που η Αποκάλυψη μας απειλεί πως θα στερέψουν. Αρχή αισθητική όπως λένε οι φιλόσοφοι, αρχή ηθική, όπως το λέω εγώ πιο απλά.

Ο σκοπός κάθε λαϊκής πορείας, για τον κάθε λαό, και σε κάθε περίοδο της ύπαρξής του, δεν είναι άλλος απ’ την αναζήτηση του Θεού, του δικού του Θεού, του Θεού που πρέπει το δίχως άλλο να είναι απόλυτα δικός του, και είναι ακόμα-ο σκοπός-να πιστέψει σ’ αυτόν το Θεό σαν τον μόνο αληθινό. Ο Θεός είναι η συνθετική προσωπικότητα όλου του λαού-απ’ την αρχή ως το τέλος της ιστορίας του. Ποτέ ως τα τώρα δε συνέβη όλοι, ή πολλοί λαοί μαζί, να έχουν έναν κοινό Θεό. Πάντοτε ο κάθε λαός είχε τον ιδιαίτερο Θεό του.

Όταν οι Θεοί αρχίζουν να γίνονται κοινοί, έχουμε κιόλας το πρώτο σημάδι της καταστροφής των λαών. Όταν οι Θεοί γίνονται κοινοί, πεθαίνουν και οι Θεοί και η πίστη των λαών σ’ αυτούς, μαζί με τους ίδιους τους λαούς. Όσο πιο δυνατός ο λαός, τόσο ο Θεός του είναι πιο ιδιαίτερος. Ποτέ ως τα τώρα δεν υπήρξε λαός χωρίς θρησκεία, που να μην έχει δική του αντίληψη για το καλό και το κακό. Κάθε λαός έχει το δικό του καλό και το δικό του κακό.

Όταν αρχίζουν πολλοί λαοί ν’ αποκτούν κοινές αντιλήψεις για το καλό και για το κακό, τότε πεθαίνουν οι λαοί, και τότε ακόμα η διάκριση ανάμεσα στο καλό και στο κακό αρχίζει να σβήνει και να εξαφανίζεται. Ποτέ δεν τα κατάφερε η λογική να καθορίσει το καλό και το κακό ή τουλάχιστο να χωρίσει το κακό απ’ το καλό, έστω και κατά προσέγγιση. Απεναντίας πάντα τα μπέρδευε επονείδιστα κι αξιολύπητα, όσο για την επιστήμη, έδινε λύσεις χονδροειδέστατες.

Ιδιαίτερα διέπρεψε σ’ αυτό η ημιμάθεια, η τρομερότερη μάστιγα της ανθρωπότητας, χειρότερη απ’ το λοιμό, τον λιμό και τον πόλεμο. Η ημιμάθεια εμφανίστηκε μόλις τώρα στον αιώνα μας. Η ημιμάθεια είναι ένας τύραννος πρωτοφανής στα χρονικά. Ένας τύραννος που έχει τους ιερείς και τους σκλάβους του, ένας τύραννος που τον προσκύνησαν όλοι μ’ αγάπη και τυφλή πίστη-αγάπη και πίστη που ήταν αδύνατο να τη φανταστούμε ως τα τώρα-ένας τύραννος που τρέμει μπροστά του κι η ίδια η επιστήμη και συμβιβάζεται επονείδιστα μαζί του. Όλα αυτά είναι δικά σας λόγια, Σταυρόγκιν, εκτός απ’ όσα είπα για την ημιμάθεια. Αυτά είναι δικά μου, γιατί και εγώ ο ίδιος δεν είμαι παρά ημιμαθής και για αυτό τη μισώ ιδιαίτερα…

    Φ. Ντοστογιέφσκι «Δαιμονισμένοι». Μετάφραση Άρη Αλεξάνδρου. Εκδόσεις Γκοβόστης